IRAN, ISRAËL EN DE VS, deel I
De Europeanen met Iran op de foto. Zonder Frankrijk. Foto: Russia Today/Reuters
De gesprekken met Iran over de uraniumverrijking en de sancties hebben vannacht niet tot overeenstemming geleid. Op 20 november wordt verder gepraat. Het gaat om een cruciale fase voor de toekomstige machtsverhoudingen in het Midden-Oosten in ruime zin: van Turkije en Israël tot aan Pakistan. Daarom op Jaffadok extra andacht voor de achtergronden van deze onderhandelingen.
In deze column aandacht voor een paar hardnekkige misverstanden over de kwestie Iran. Deze misverstanden vormden de basis voor de berichtgeving in westerse media en worden gevoed door de regeringen van Israël en de Verenigde Staten en door pro-Israëlische bronnen in de VS.
Hierna zullen in deze “serie” op Jaffadok verschijnen:
- ISRAËL EN IRAN: HET BELANG VOOR DE JOODSE STAAT (DEEL II)
- ISRAËL EN SAOEDIE-ARABIË: VREEMDE VRIENDEN (DEEL III)
- ISRAËL, OBAMA EN HET CONGRES: WIE BESLIST? (DEEL IV)
Misverstand 1
De Verenigde Staten maken zich grote zorgen om de uraniumverrijking in Iran. Het doel moet wel atoombewapening zijn, want Iran heeft genoeg eigen gas en olie.
Klopt dat?
Neen. De verrijking van uranium in Iran is in de jaren ’70 van de vorige eeuw begonnen onder het bewind van de Shah Reza Pahlevi. De VS steunden de Shah op alle mogelijke manieren, onder andere met het atoomprogramma. Het latere regiem (na de val van VS-bondgenoot Pahlevi) heeft met enkele jaren vertraging het verrijkingsprogramma weer opgepakt, nog steeds voor civiele doeleinden. Amerikaanse geheime diensten hebben tot vrij recent gesteld dat de Iraanse leiding (nog) geen besluit hebben genomen om tot atoombewapening over te gaan en dat Iran, zou het dat besluit nemen, nog ver af is van realisatie. In de Iran-kwestie werd president Bush voortgedreven door de neoconservatieven, Obama meer rechtstreeks door Israël.
Misverstand 2
De VS en Israël zijn zich in 2003 plotseling ernstig zorgen gaan maken over de mogelijkheid dat Iran een eigen atoomwapen zou krijgen en trekken samen op om dat te voorkomen.
Klopt dat?
Neen, klopt ook niet. Israël heeft Iran al vanaf de val van de Shah in 1979 beschouwd als een land dat zonder pro-westerse dictator (zoals de Shah) een potentiële concurrent van de Amerikaanse en dus ook Israëlische macht in het Midden-Oosten zou gaan worden. Israël steunde dan ook de Amerikaanse samenwerking met de Iraakse dictator Saddam Hoessein in diens achtjarige, verwoestende oorlog tegen het revolutionaire Iran. Iran was in 1988 niet verslagen maar was zeer verzwakt (een miljoen doden). De gelegenheidsbondgenoot (achter de schermen) Saddam Hoessein maakte vervolgens een strategische fout door de oliebronnen van de emir van Koeweit aan te vallen. En daarmee Amerikaanse belangen. Israël was vervolgens groot voorstander van de Amerikaanse aanval op Irak in 1990 en het daarop volgende sanctieregiem. Die sancties hebben in de dertien jaar daarna de Iraakse economie en infrastructuur (tevens basis voor militaire macht) verwoest. Begin jaren ’90, toen Irak stevig in de hougreep zat, begon Israël weer te lobbyen tegen Iran. Begin 2001 kwam Bush junior aan het bewind en daarmee de neoconservatieve lobby. De neoconservatieven in Washington waren in extreme mate pro-Israël. Hun opvattingen over Iran liepen parallel aan de Israëlische maar hun prioriteit was Irak. In 2003 vernietigde een Amerikaans-Engelse legermacht de nog resterende economische en militaire infrastructuur van Irak. Vanaf 2003 kwam Iran weer aan de beurt.
Misverstand 3
Iran wordt geregeerd door religieus gedreven fanatici en is dus niet gevoelig voor onderhandelingen op een rationele grondslag.
Klopt dat?
Dit is politieke retoriek van een vrij primitief niveau. Het lijkt op de Israëlische visie op “de Arabier”: alleen gevoelig voor militair geweld. Zie Jaffadok: http://jaffadok.nl/columns/iraanse-leiders-nu-toch-compos-mentis/
Misverstand 4
Iran heeft koppig alle oplossingen voor de nucleaire kwestie gesaboteerd.
Klopt dat?
Het lijkt wel zo, maar nee. Uiteraard is de opwerking van uranium met alle aspecten daarvan technisch zeer ingewikkeld en vatbaar voor politiek bedrog. Maar er is in de jarenlange “arm twisting” tussen Washington/Jeruzalem en anderzijds Teheran een rode draad: aan Iran werd nooit een eindplaatje aangeboden. Iran werd gevraagd concessies te doen in het kader van slechts voorlopige afspraken over een eindstatus. Er was dus onduidelijkheid over: wanneer en onder exact welke voorwaarden worden alle sancties opgeheven? Er is een analogie met de vredesonderhandelingen tussen Israël en de Palestijnen: een Oslo Akkoord in 1993 met een “final status agreement”. Maar de “final status” was als een worst die nooit naderbij kwam. Is het tot nu toe wel de bedoeling geweest om overeenstemming te bereiken met Iran? Of dienden de onderhandelingen als dekmantel om intussen andere doelstellingen te bereiken?
Misverstand 5
De Verenigde Staten en de Europese Unie zitten op één lijn.
Klopt dat?
Ik geloof er niets van. De Europese belangen zijn niet gediend met weer een Amerikaans militair optreden in dit gebied, maar met continuïteit van de olieaanvoer, met een redelijke en stabiele olieprijs, met handel met Iran en stabiliteit in Rusland en Turkije die aan Iran grenzen. Heel in het algemeen: met stabiliteit en economische groei van Istanboel tot Teheran. Dus ook niet: weer een nieuwe Israëlische oorlog in de regio. Algemeen gesteld voor de langere termijn: Europa is niet gediend met Israël als regionale grootmacht op basis van een nucleair monopolie.
Misverstand 6
Als er een Europees belang gedefinieërd kan worden, dan zal de EU in de kwestie Iran wel op één lijn zitten!?
Klopt dat?
Helaas. Als het gaat om strategische kwesties op wereldpolitiek niveau, dan zijn alleen Duitsland, Frankrijk en Engeland relevant. Duitsland voert sinds ongeveer 2000 héél voorzichtig een enigzins van de VS onafhankelijke politiek. Dat gegeven schemert ook wel een beetje door in de berichtgeving over de “vijf-plus-een-groep”. Engeland blijft een bijwagen van Washington. Frankrijk zoekt altijd naar “leverage” om zijn bescheiden plek op aarde in overeenstemming te brengen met het idee van de “Grande Nation”. In de onderhandelingen met Iran fietsen zij nu dwars door de bijna bereikte overeenstemming. Hun “leverage”, anders gezegd hun hefboom om meer dan de eigen spierkracht in te zetten, zit hem in hun vetorecht in de Veilgheidsraad (waar de Iran-sancties opgeheven zouden moeten worden) en in de steun die zij krijgen van Israël en de pro-Israëllobby.
Krachtsverhoudingen in 2011 (Juan Cole)
Het staafdiagram dient als aanloop naar deel II van deze korte serie columns. Bron: blog van Juan Cole