Vrouwen

Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 2 augustus 2019

De positie van de joodse vrouw in Israël

Sterk religieus, patriarchaal karakter

Het huidige Israël wordt door wetenschappers, door vertegenwoordigers van vrouwen en deels ook in zionistische kring beschouwd als een grotendeels op het mannelijke rolpatroon georiënteerde samenleving, met een opvallende ongelijkheid tussen de seksen. In internationale vergelijking scoort het land qua emancipatie laag, zeker naast moderne westerse landen. Als verklaringen worden genoemd de erfenis van de traditionele joodse cultuur, de rol van de religie en het rabbinaat in de staat, de centrale rol van het gezin onder meer in verband met de “demografische concurrentie” (met Palestijnen), de conservatieve oriëntaties van sommige joodse immigrantenculturen en de rol van het leger in de maatschappij. Bekende studies spreken van discriminatie in een staat die wordt gedomineerd door een patriarchaal religieuze orde.1Ruth Halperin-Kaddari, ‘Women in Israel; A State of Their Own’. 2017

Geestelijkheid

De strijd tegen discriminatoire bepalingen in het huwelijks- en scheidingsrecht is taai, juist omdat rabbinale rechtbanken daarin grote bevoegdheden hebben, hetgeen geregeld tot dramatische situaties leidt.2https://www.en.rackmancenter.com/ De rol van de geestelijkheid is gebaseerd op een compromis dat in de beginjaren van de joodse staat tot stand kwam tussen de seculiere en de religieuze leiders van Israël. Aangezien de joodse staat in de kern op de religieuze traditie is gebaseerd (zoals de vraag: wie kan zich ‘jood’ noemen?) leidt een discussie over de rol van de geestelijkheid in het familierecht onmiddellijk tot heftige debatten. De macht van de (ultra-)orthodoxe geestelijkheid neemt bovendien toe door de demografische ontwikkeling binnen joods Israël: de ultra-orthodoxe gemeenschap heeft een zeer hoog geboortecijfer.

De energie die joods-Israëlische vrouwen besteden aan emancipatie lijkt voor een groot deel te gaan zitten in gelijkstelling binnen een religieus(-nationalistisch) kader: In the United States, Jewish women took to the streets for abortion rights, while in Israel they fought to serve on religious councils.3Sue Fishkoff, 3 mei 2011, https://www.jta.org/2011/05/03/lifestyle/jewish-women

Historisch compromis remt ontwikkeling

Sinds de zogenaamde Joodse Verlichting, eind 18e eeuw in Europa, zijn telkens elementen van het Judaïsme waaronder de positie van de vrouw ter discussie gesteld. Dat heeft het conservatisme van de niet assimilerende joodse hoofdstromen niet wezenlijk veranderd. De verschillende immigratiegolven in Palestina in de 20e eeuw brachten allerlei vormen van modernisering, vooral in het economisch leven maar uiteindelijk toch niet op het niveau van het gezin en de positie van de vrouw. Vanaf 1948 hebben een paar factoren een zeer conserverend effect gehad: de verdere opbouw van de staat die hoogste prioriteit kreeg, de oorlogen, de visie of obsessie met veiligheid. Door het compromis na de oprichting van de staat begin jaren ’50 en vastgelegd in de Status Quo Agreement, werd het evenwicht tussen de seculiere en de orthodoxe stromingen in wetgeving bevroren.4In 1953 werd de ‘Personal Status Law’ aangenomen, als deel van de ‘Status quo agreement’ Allerlei zaken op het gebied van familierecht, scheiding, etc. werden toen onder het gezag en de jurisdictie van het rabbinaat gesteld. Dit heeft grote, blijvende gevolgen gehad voor vrouwen. Opvallend is dat de vele pogingen die sindsdien zijn gedaan om via wetgeving gelijkstelling van vrouwen te realiseren, geen resultaat hadden.5“… when a society passes law after law in a specific direction, it can be … a consistent attempt of the society’s lawmakers to return, time and time again, to things that are not happening in the society, … the various laws for the equality of women … they did not create that equality. The full and equal integration of women into the society and economy of Israel simply did not occur in the ways that the founders of the state had suggested in their messianic declaration.” http://archive.jewishagency.org/women-israel/content/36611. Integendeel.6“… when a society passes law after law in a specific direction, it can be … a consistent attempt of the society’s lawmakers to return, time and time again, to things that are not happening in the society, … the various laws for the equality of women … they did not create that equality. The full and equal integration of women into the society and economy of Israel simply did not occur in the ways that the founders of the state had suggested in their messianic declaration.” http://archive.jewishagency.org/women-israel/content/36611

Leger, religieuze geschriften: een mannenwereld

Een niet te onderschatten factor is het leger waar vrouwen wel aan deelnemen maar niet in posities die aanzien geven. Dat werkt door in het latere maatschappelijk leven. Het leger is in zeer sterke mate een mannenwereld. Daar komt bij dat het leger in de Israëlische maatschappij voor de identiteit en de persoonlijke status een veel centralere plaats heeft dan vrijwel overal elders.

De Bijbel/Thora en de latere bronnen uit de talmoedische tijd, waarmee grote delen van de Israëlische bevolking zijn opgegroeid, verhalen van mannen en vrouwen in relatie tot de daden van een man. Het is tekenend voor de lange weg die de Israëlische orthodoxie nog heeft te gaan naar gelijkwaardigheid van de seksen. Belangrijk op de kortere termijn, voor vrouwen in scheidingsproblemen, etc. is of de onbeweeglijkheid van de rabbinale rechtsspraak en de macht van de orthodoxe partijen doorbroken kan worden. De vele wetten van de afgelopen decennia die meer gelijkheid beoogden maar een beperkt effect in de praktijk hadden, geven aan dat de onderliggende culturele factoren en de religieuze structuren zeer moeilijk zijn te overwinnen. In studies over de positie van vrouwen – onder andere in het kader van het conflict tussen Palestijnen en joden in Israël/Palestina – wordt er op gewezen dat een gewelddadige conflict bijdraagt aan de grote betekenis van de familie als instituut voor het collectieve zelfbewustzijn. En daarmee ook voor het familierecht en de positie van de vrouw daarin.7Goudarzi-Gereke in “Uses of the Past: Sharia and Gender in Legal Theory and Practice in Palestine and Israel”

De vooruitgang die er is, heeft met name te maken met economische vooruitgang.8Halperin-Kaddari concludeert:, ‘… that the improvement in women’s status has not been due to egalitarian consciousness, but rather is incidental to Israel’s overall socioeconomic advancement.’

De positie van de Palestijnse vrouw in Israël

Over de positie van Palestijnse vrouwen in Israël is pas recent meer gepubliceerd.9https://al-shabaka.org/briefs/keeping-palestinian-women-israel-economic-margins/. Suheir Daoud, Al-shabaka, 28 september 2017

Waarschijnlijk lopen zij om een aantal redenen, deels van culturele en in sterkere mate van economische aard, achter op de joodse vrouwen. De vrouwen zijn zeer ondervertegenwoordigd in de landelijke politiek (Knesseth, regering), op lokaal bestuurlijk niveau, in hogere managementposities en op de hogere professionele niveaus. In 2002 was het salaris van vrouwen 40 % lager dan dat van mannen in vergelijkbare banen.

In tegenstelling tot joodse vrouwen in Israël is de arbeidsparticipatie van Palestijnse vrouwen in de joodse staat zeer laag. Regeringsfunctionarissen hebben weliswaar aangegeven de Israëlisch-Palestijnse economie te willen stimuleren en deelname door vrouwen te willen bevorderen maar tot actie is het niet gekomen. De bewuste achterstelling op vele gebieden, regeringspolitiek sinds de verdrijving van het grootste deel van de Palestijnse bevolking in 1948, is nooit gestopt.10https://israelpalestina.nl/israel/bevolking/israelische-palestijnen/ De positie van deze minderheid in Israël van ruim twee miljoen mensen (nb: samen met de Palestijnen in de bezette gebieden ruim zes miljoen) is verder gemarginaliseerd door de oorlogen in Libanon en Gaza. Deze leidden tot een toename van de vervreemding van de Palestijnse en joodse bevolking van Israël.

De diepgaande veranderingen in de Israëlisch-Palestijnse maatschappij in de laatste decennia staan een volwaardige deelname door Palestijnse vrouwen aan de arbeidsmarkt niet meer in de weg. Hun gebrekkige toegang tot de arbeidsmarkt lijkt dan ook als voornaamste oorzaak te hebben, de politiek van isolement en marginalisatie van de Palestijnse bevolking binnen Israël.11Suheir Daoud

Literatuursuggesties:

  1. Halperin-Kaddari, Ruth. Women in Israel, A State of Their Own
    2019 (1e dr. 2003) University of Pennsylvania Press
  2.  Reports of the State of Israel to the UN Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (Halperin-Kaddari).
  3.  Sered, Susan. What Makes Women Sick: Maternity, Modesty and Militarism in Israeli Society. Hanover, NH: Brandeis University Press, 2000.
  4.  Goudarzi-Gereke, Lara-Lauren. Bijdrage in verzamelband, “Uses of the Past: Sharia and Gender in Legal Theory and Practice in Palestine and Israel”. Harrassowitz, Wiesbaden 2018.
  5.  Swirski, Barbara en Marilyn Safir, Calling the Equality Bluff: Women in Israel. New York: Teachers College Press, 1993
  6.  Suheir Abu Oksa Daoud. Keeping Palestinian Women in Israel on the Economic Margins. Al-shabaka, 28 september 2017
  7.  Zaccai, C. Belonging to the jewish nation: Life stories of israeli female combat soldiers, Gendered Perspectives on Conflict and Violence: Part A (Advances in Gender Research, Vol. 18A), 2013, Emerald Group Publishing Limited, pp. 137-164.
  8.  Fishkoff, Sue. The Status of Women in Israel: Myth vs. Reality
  9.  Jacoby, Tami Amanda. Gender relations and national security in Israel, in Redefining security in the Middle East. 30 Jul 2018
  10.  Kristen Stilt, Salma Waheedi, Swathi Gandhavadi Griffin. The Ambitions of Muslim Family Law Reform, in: Harvard Journal of Law & Gender. Jg. 41, Heft 2, 2018/Hein.
  11. Meer literatuur verwijzingen (vanuit zionistisch perspectief): http://www.jafi.org.il/JewishAgency/English/Jewish+Education/Compelling+Content/Eye+on+Israel/Women+in+Israel/8.+Bibliography+and+Online+References.htm

Citaat:

  1. The State of Israel will be based on freedom, justice and peace as envisaged by the prophets of Israel; it will ensure complete equality of social and political rights to all its inhabitants irrespective of religion, race or sex (…)” Onafhankelijkheidsverklaring van de staat Israël bij de oprichting in 1948.
  2. I don’t have the right to even identify myself as Palestinian in Israel. I must identify myself as Arab-Israeli. I must accept my dual marginalization: I am not 100% Palestinian and I am not 100% Israeli because I am not Jewish.” Palestijns politica Haneen Zoabi in interview. https://www.mintpressnews.com/palestinian-haneen-zoabi-discusses-feminism-gaza-life-israels-knesset/240920/