Derde landen

Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 27 augustus 2019

Israël als wapenexporteur

Relatief grote wapenexport

Israël is voor een klein land een opmerkelijk grote wapenexporteur. Achter de zeer grote exporteurs (wereldwijd 2018: VS 36%, Rusland 21%) volgt een middengroep: Frankrijk 6,8%, Duitsland 6,4%, China 5,2%, Verenigd Koninkrijk 4,2 %, Spanje 3,2%, Israël 3,1%. Per hoofd van de bevolking is het land de grootste wapenexporteur, met ongeveer $300 per inwoner. Volgens het Zweedse onderzoeksinstituut SIPRI is tussen 2001 en 2012 de Israëlische wapenexport meer dan verdubbeld. De groei is na 2012 voortgezet. In 2016, 2017 en 2018 waren de cijfers: $6,5 mrd, $9,2 mrd en $7,5 mrd. Gemiddeld wordt nu 75% van de Israëlische militaire productie geëxporteerd. Naar Azië/Oceanië gaat 58%, Europa 21%, Noord-Amerika 14%, Afrika 5% en Latijns-Amerika 2%.

De Israëlische wapenexport wordt geregeld in een wet uit 2007 die exporteurs verplicht zich rekenschap te geven van het doel waarvoor de wapens zullen worden gebruikt. Deze wet lijkt grotendeels een formaliteit. Een publiek debat over de ethische aspecten van wapenverkoop en verkoop van wapens aan regiems met een slechte reputatie is in Israël afwezig. Internationale klanten komen vooral af op het feit dat de Israëlische wapens zich in de praktijk hebben bewezen. De militaire operaties die Israël in de Gazastrook uitvoerde (zie hier), bleken door het stempel ‘getest op het slagveld’ (‘combat proven’) een succesvol promotiemiddel voor aanvalswapens. De middelen in de militair-politionele sfeer die worden ingezet in Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever doen het om dezelfde reden goed op de markt voor ‘crowd control’.

Korte geschiedenis

Na de oprichting van de joodse staat in 1948 werd Frankrijk een belangrijke wapenleverancier van Israël. Vanaf de jaren ’60 van de vorige eeuw namen de VS geleidelijk die rol van Frankrijk over. De oorlog van 1967 bracht de doodsteek toe aan de Frans-Israëlische relaties. Israël sloeg de weg in van het opbouwen van een eigen militaire industrie. De opbouw van een kernwapen was toen al gaande. De politiek en de militaire top werkten hierin zeer nauw samen. Op den duur was export een levensvoorwaarde voor het in standhouden van militair gericht onderzoek en productie. De privatiseringsgolf in de jaren ’80 en ’90 zorgde voor commercialisering van de wapenindustrie.

Israël, ‘start-up nation’

Israël heeft de reputatie, door Israël zelf actief bevorderd, van een in technologisch opzicht bijzonder innovatief land met een zeer groot aantal jonge, dynamische bedrijfjes. Ook hier geldt: gelet op de omvang van de economie zijn er veel start-ups. De volgende aspecten verdienen wel aandacht.

  • Israël heeft geen thuismarkt om een groot bedrijf te dragen; wat succesvol is, moet naar Europa en/of de VS of wordt afhankelijk van export.
  • Er was in de jaren ’90 een golf van nieuwe bedrijfjes, om twee redenen: a) er kwamen een miljoen goed opgeleide migranten uit de Sowjet-Unie binnen en b) er vond een privatiseringsgolf plaats waar met name ex-militairen ingesprongen zijn. De golf is inmiddels afgezwakt.
  • De ‘golf’ bleef grotendeels beperkt tot de kuststrook, met name in en rond Tel Aviv.
  • De winsten zijn extreem ongelijk verdeeld, de sociale voorzieningen zijn matig.
  • De nauwe contacten tussen de militaire en de academische sector hebben voor een zekere militarisering van het wetenschapsbedrijf gezorgd.
  • Het gemiddeld opleidingsniveau van joods Israël is laag, het onderwijs van matige kwaliteit.
  • Over export van surveillancesoftware is weinig met zekerheid bekend. Zeker is dat Israël daar een belangrijke rol in speelt, bijvoorbeeld via het als ‘start-up’ begonnen NSO. Zie de informatie onderaan dit artikel.

De export naar de VS en Europa en de samenwerking met de militaire industrie van de VS en uitwisselingsprogramma’s met de Europese Unie, met name Horizon 2027, zijn dragende pijlers van de Israëlische militaire industrie.

Landen waarnaar wordt geëxporteerd

In het verleden heeft Israël een reputatie opgebouwd van wapenleverancier aan dubieuze regiems, vaak via versluierde kanalen. Bekende gevallen zijn, Zuid-Afrika tijdens de apartheid, Ruanda tijdens de genocide in 1994 en Zuid-Soedan tijdens de burgeroorlog.
Israël leverde wapens aan het Servische leger in de jaren ‘90 toen de wegens oorlogsmisdaden veroordeelde Radko Mladic de leiding had bij de massamoord op Bosnische Serviërs in Srebrenica.

Hieronder recente wapenleveranties.

India

India is momenteel (2018/2019) de grootste afnemer van Israëlische wapens. In de periode 2014-2018 ging volgens SIPRI naar dat land 46% van de export. Het chronische conflict tussen India en Pakistan over Kashmir maar ook het tegen moslims gerichte etno nationalisme van de regerende Janata partij (BJP) zorgt voor Indiase belangstelling voor Israël als leverancier. Recente contracten betreffen grondraketten en anti-tank raketten, beide van Rafael.

Diverse landen

Azerbeidzjan is de op een na grootste klant van de Israëlische wapenindustrie: 17% in 2014-2018. Beide landen hebben al ruim twintig jaar goede betrekkingen. Daarbij spelen wapenverkopen door Israël een rol maar ook het gegeven dat Azerbeidzjan aan Iran grenst. Israël verzameld inlichtingen over Iran vanaf Azeri grondgebied. Het betrekt bovendien twintig procent van zijn olie uit het land. De voortdurende spanning tussen Azerbeidzjan en Armenië maakt de relatie met Israël voor Azerbeidzjan strategisch van belang.

Vietnam is de op twee na grootste klant van de Israëlische wapenindustrie: 8,5% in 2014-2018. De onderlinge relatie kwam in 2015 in een stroomversnelling. Sinds 2018 is er sprake van een officiële ‘defense policy dialogue’.

Armenië probeert in navolging van ‘vijand’ Azerbeidzjan eveneens een relatie met Israël op te bouwen, ondanks het feit dat Israël de moord op de Armeniërs (1915) niet als genocide erkent. Daarbij zal het ook om wapens gaan om het evenwicht met Azerbeidzjan enigszins te behouden. In mei 2019 bezocht een hoge delegatie Israël.

In 2019 verschenen berichten over wapenverkopen aan het Azov Bataljon, onderdeel van het leger van de Oekraïne dat vecht tegen separatisten die worden gesteund door Rusland. Het Azov Bataljon komt voort uit een extreme rechtse militie met nazi-sympathieën. Het is niet goed denkbaar dat dergelijke leveranties mogelijk zijn zonder medeweten van de VS

Saoedi-Arabië kocht in 2019 voor $300 mln aan spionage software van Israël. Arabische bronnen meldden dat Egypte en de VAR (Verenigde Arabische Emiraten) betrokken zijn bij deze aanschaf. Op de achtergrond speelt de spanning rond de Perzische Golf met Iran en ook Qatar.

De VN-onderzoekscommissie voor Myanmar/Birma pleitte in augustus 2019 voor een embargo voor de verkoop van wapens naar dit land omdat die worden gebruikt voor schending van mensenrechten. Israël wordt met name genoemd.

Midden-Amerika

Onder het presidentschap van Trump neemt de rol van Israël in Latijns-Amerika weer toe nu na een lange periode extreem rechtse politici het heft weer in handen konden nemen. Honduras en Guatemala kopen onder stilzwijgende goedkeuring van de VS weer wapens in Israël. De spanningen aan de Mexicaans-Amerikaanse grens leiden tot levering van Israëlische opsporingsapparatuur.

Zuid-Soedan, Afrika

In Zuid-Soedan dat chronisch wordt geteisterd door (burger-)oorlog, is sinds 2015 de ex-generaal Israel Ziv actief met op zijn minst wapenhandel. In Afrika zijn de activiteiten van Israëlische instanties en Israëlische particuliere ondernemers vaak moeilijk te onderscheiden omdat zij zijn omgeven met een waas van geheimhouding en kennelijke bescherming door de Israëlische overheid. Miljardairs Dan Gertler en Beny Steinmetz waren respectievelijk in Congo en Guinea actief. Hier een overzicht van Israëlische wapenleveranties aan sub-Sahara landen.

Brazilië

Wapenleveranties aan Brazilië waren al onder de regering Roussef omvangrijk. Onder andere door grote bedrijven als Rafael en Elbit. Er werd zowel aan defensie als aan de politie geleverd. Onder de regering Bolsanero zijn in 2018 de politieke banden met Israël aangehaald en zijn verdragen gesloten die gericht zijn op de import van defensiematerieel.

Voor Sri Lanka is Israël is een belangrijk leverancier van wapens en verzorgt ook militaire bijstand in de vorm van advies. Sommige wapens zijn actief ingezet tegen de Tamils. Dat geldt ook voor de trainigen die zijn gegeven aan de Special Taske Force, een gewelddadige commandoeenheid van de politie.

Filippijnen

In 2018 bracht de Filippijnse president Duterte een succesvol bezoek aan Israël: “Duterte says he’ll buy only Israeli weapons … because there are no restrictions.”

Chili

Israël had banden met het Pinochet-regiem die ook de wapenhandel te goede kwamen (“All the weapons of the Chilean police and army were Israeli”). Hoewel dat verleden de betrekkingen nog belast werd in 2018 toch een overeenkomst gesloten, gericht op samenwerking bij militaire opleiding en training.


Literatuur en beeldmateriaal over wapenexport Israël

Informatie over export van surveillancesoftware door Israël

Citaat:

  1. (…) private military and security companies have developed an
    outsized role in Israel’s domestic economy as well as its foreign policy. In
    particular, Israel has carved a niche in the global arms sector as a
    specialist in homeland security products, such as surveillance equipment
    and riot gear, and in services intended to pacify social unrest. (…)
    Israeli security elites are becoming increasingly globalized (…). Recensie door Alaa Tartir (DOI:10.1017/rms.2019.30) van: Shir Hever, ‘The Privatization of Israeli Security’
  2. (…) there are millions of poor people, abject people, dirty people, ill fed, ill clothed people. They poison us morally and physically: they kill the happiness of society: they force us to do away with our own liberties and to organize unnatural cruelties for fear they should rise against us and drag us down into their abyss. Only fools fear crime: we all fear poverty. Toespraak van wapenhandelaar Andrew Undershaft tot zijn familie, in Major Barbara van George Bernard Shaw.