Palestijnse cultuur

Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 12 oktober 2020

met advies en commentaar van Margot Heijnsbroek en Frans Brons

Palestijnse cultuur

Inhoud

Vooraf
Inleiding
1 Cultuur en politiek; dynamiek versus stilstand
2 Palestijnse cultuur als deel van Arabische cultuur
3 70 jaar joodse staat: verdwijnen en behouden
4 Na 1948: catastrofe en vernieuwing
5 Politieke dimensie van cultuur
6 Volkscultuur
7 Palestijnse cultuur in brede zin
8 Hedendaagse Palestijnse cultuur

Vooraf: nieuwe website ‘palestinecinema’

Sinds september 2020 is er een website met daarin een zeer uitgebreide database met Palestijnse films: https://www.palestinecinema.com/. Deze bevat nu ongeveer 1000 titels. Niet alle films zijn door Palestijnen gemaakt: het enige criterium om een film op te nemen is of hij iets verheldert over het lot van de Palestijnen en hun conflict met Israël. In samenwerking met de makers van deze site palestinecinema, biedt het Kenniscentrum een achtergrondartikel over de culturele wortels van de Palestijnse cinema en de politieke context waarin die is ontstaan en gegroeid. Daarnaast wordt in andere artikelen in het Kenniscentrum, waar dat zinvol is, gelinkt naar films op palestinecinema.

Inleiding

De ideologische kern van de joodse staat is dat het land Palestina, inclusief de Westelijke Jordaanoever, aan het joodse volk behoort. Deze gedachte botst met de aanwezigheid van de Palestijnse bevolking en zijn eeuwenlange geschiedenis en leidde al vóór de oprichting van de joodse staat in 1948 tot een ontkenning van die Palestijnse geschiedenis in het ‘Land der Joden’ (Israël). De gevolgen van deze semi-religieuze ‘staatsideologie’ doen zich gelden bij het geschiedenisonderwijs, de pseudo-wetenschappelijke, zogeheten bijbelse archeologie en de politiek van het verwijderen van restanten van Palestijnse bewoning, tot en met het ruimen van begraafplaatsen en ‘verjoodsen’ van geografische namen. Algemeen gesteld, het onzichtbaar maken van de cultuur van de oorspronkelijke bevolking van Palestina: de Palestijnen, ook wel aangeduid als etnocide. Overigens is het Palestijnse erfgoed – historische gebouwen, gedenk- en herinneringsplaatsen, vastgelegde historische verhalen, archeologische overblijfselen – deel van de cultuur. In het Kenniscentrum wordt dat (deels) hier en hier behandeld.¹

Een voorbeeld van deze cultuurstrijd (The Palestine Chronicle, 22 juli 2020):
‘Israeli police today stormed (…) the East Jerusalem residence of Rania Elias, director of Yabous Cultural Center, and Suheil Khoury, director of Edward Said National Conservatory of Music (ESNCM) (…) the house of Daoud al-Ghoul, director of Jerusalem Arts Network – Shafaq, which is a network of five Palestinian art centers based in East Jerusalem that includes Yabous, ESNCM, Al-Ma’mal Foundation for Contemporary Art, Palestinian Art Court-Al Hosh, and the Palestinian National Theatre – Al-Hakawati.’

Een ander voorbeeld is de bevestiging van het primaat van het Hebreeuws ten opzichte van het door de Palestijnen gesproken Arabisch in de Wet op de Natiestaat (Nation State Law) van 2018.

De geografische segmentatie van de Palestijnse bevolking is extreem: Palestijnen wonen binnen Israël (grenzen van 1948), in de Westelijke Jordaanoever (in gebied A+B respectievelijk gebied C), Oost-Jeruzalem, de Gazastrook, in vluchtelingenkampen en elders in de diaspora. Dit is een bedreiging van de Palestijnse culturele eenheid. Toch heeft dat ook een andere kant: ‘(…) the cultural field has, especially at times of political crisis, offered more possibilities than the political sphere for Palestinians to come together in activities that transcend geopolitical boundaries in cultural forms and genres and all sorts of intellectual production … Literature, film music, and art continues to be produced – indeed is on the rise.’

1. Cultuur en politiek; dynamiek versus stilstand

De politieke bovenbouw van de Palestijnse maatschappij is een dynamiek-vijandige structuur. ‘A disintegrated and defunct political field’, in de woorden van Jamil Hilal.² Hij beschrijft de versplintering van het Palestijnse volk over vele onderling moeilijk bereikbare gebieden binnen en buiten Israël. De politieke vertegenwoordiging van het Palestijnse volk als geheel – formeel: de PLO (Palestine Liberation Organization), die ooit een eenheid bevorderende kracht was – is na de Oslo Akkoorden van 1993-1995 vrijwel van het politieke toneel verdwenen. In de bezette gebieden is de daarvoor min of meer in de plaats gekomen Palestijnse Autoriteit verworden tot een garantie voor stagnatie en status quo. En in Israël zelf is de manoeuvreerruimte voor de Israëlische Palestijnen om hun verhaal in literaire of kunstzinnige vorm te gieten beperkt.³

Toch bloeit de Palestijnse cultuur, zo constateert Hilal en voedt ook het besef van een nationale identiteit: ‘there is considerable strength in the Palestinian national identity due in large part to the role of the cultural field in maintaining and enriching the Palestinian narrative’. Na de oorlog van 1948 bloeiden cultuuruitingen op zoals poëzie, literatuur, muziek en film. Ghassan Kanafani, Mahmoud Darwish en andere schrijvers en dichters trokken de aandacht in de gehele Arabische wereld en hielden het besef van een nationale identiteit en een samenbindend patriottisme in stand. Hilal en anderen willen en hopen dat de Palestijnse scheppingsdrang een stem geeft aan het ‘Palestijnse verhaal’.

Hilal komt tot de conclusie, ‘Since then, the cultural field has, especially at times of political crisis, offered more possibilities than the political sphere for Palestinians to come together in activities that transcend geopolitical boundaries in cultural forms and genres and all sorts of intellectual production. Literature, film music, and art continues to be produced (…)’. Hij besluit: ‘And we have a rich history of political activism and cultural creativity upon which to draw’. Dit artikel gaat over die culturele creativiteit.

2 Palestijnse cultuur als deel van Arabische cultuur

De Palestijnse cultuur maakt deel uit van de Arabische cultuurkring. Het bestaan van een gemeenschappelijke basistaal, schrift, godsdienst en gemeenschappelijke historische ervaringen zorgt voor een sterke culturele binding over nationale grenzen heen. De American Arab Anti-Discrimination Committee definieert een ‘Arabier’ als iemand wiens moedertaal Arabisch is. De Arabische Liga heeft als lidmaatschapscriterium het gebruik van het Arabisch als omgangstaal in het betreffende land. In vrijwel alle lidstaten is de cultuur Arabisch-islamitisch (Libanon heeft een meer gemengde cultuur). Belangrijk is hierbij een kanttekening van de Palestijn Emad Moussa: ‘Yes, we are Arabs, but not as much as you think we are. ‘Palestinian’ is the word, Arab is just an extension of our identity, like European for the French or Asian for the Chinese.’

Vanuit de Palestijnen gezien is er veel gemeenschappelijks met Jordanië, Syrië, Libanon en Egypte, nog versterkt door de vluchtelingenpopulaties van na 1948. Palestijns nationalisme wordt door Israël onderdrukt en in het verlengde daarvan de culturele identiteit. Het Palestijnse volk is door de door de Nakba en de bezettingspolitiek geografisch gefragmenteerd. Terwijl miljoenen Palestijnen verspreid over de wereld wonen kunnen de vijf miljoen in de bezette gebieden vaak nauwelijks de dichtstbijzijnde steden of dorpen bereiken. De huidige Palestijnse cultuur is daarom een bijzondere mengeling van lokale tradities, verzetscultuur, bovennationale Arabische cultuur en moderne westerse invloeden.

De Arabische taal is een gemeenschappelijk cultureel element evenals het Arabische schrift. Er is het klassiek Arabisch, voor de literatuur en dichtkunst, dat min of meer een dode taal is, althans niet gesproken wordt in de normale omgang. Daarnaast is er het modern standaard Arabisch dat, net als het Ivriet (het modern Hebreeuws), een soort kunstmatige taal is die gebruikt wordt om mensen uit verschillende dialectgebieden met elkaar te laten communiceren. Bewoners van de Levant (Libanon, Syrië, Irak, Palestina en ook van Egypte en het Arabisch schiereiland kunnen elkaar nog wel verstaan, maar verder westwaarts (Maghreb) houdt het op. Daar kan het standaard Arabisch behulpzaam zijn als een soort Esperanto.

Door het gebruik van het modern standaard Arabisch kunnen Arabische zenders gevolgd worden wat ook belangrijk is voor de populaire Arabische cultuur. Bijvoorbeeld de liederencultuur: de legendarische Egyptische zangeres Um Kalsoum vóór het TV-tijdperk en vanaf de jaren 1960 de Libanese zangeres Fairouz. De islam als gemeenschappelijke godsdienst geeft een sterke culturele binding in de Arabische wereld en is de bron van veel gemeenschappelijke verhalen ook al zijn er twee hoofdrichtingen in de islam.⁴ Palestijnen zijn in overgrote meerderheid soennieten.

Een gemeenschappelijke historische ervaring die voortleeft in de “grote verhalen” is bijvoorbeeld de episode van de Kruistochten. Later volgden het Ottomaanse Rijk, het Europese kolonialisme, dat uitmondde in de joodse staat, en het Amerikaanse imperialisme. In kunst en vormgeving spelen symbolen, kleuren (bijvoorbeeld groen voor de islam) en vormen (kalligrafie) een belangrijke rol. Dat is zichtbaar in de grote overeenkomsten tussen de Palestijnse vlag en vlaggen van omringende landen. Overigens heeft de stichting van de Staat Israël en de daarmee gepaard gaande Nakba de Palestijnse identiteit zonder twijfel een impuls gegeven. Tot na de Eerste Wereldoorlog en het kunstmatig trekken van grenzen volgens de lijnen van Sykes-Picot bestonden er voornamelijk stedelijke en vaak geïsoleerde dorpsgemeenschappen met weinig nationaal besef. De solidariteit speelde zich hoofdzakelijk op stam- en dorpsniveau af. De begrippen natie, nationalisme en patriottisme komen uit het Westen.

3 Zeventig jaar joodse staat: verdwijnen en behouden

De Palestijns-Arabische cultuur heeft standgehouden in een sterk ideologische (zionistische) omgeving die de Palestijnse identiteit niet alleen negeert maar zelfs probeert uit te vlakken. Dat leidt tot de ontkenning van het bestaan van een Palestijnse natie en van de geschiedenis van dat Palestijnse volk in het gebied dat tot 1948 ‘Palestina’ heette. Zelfs het woord ‘Palestijn’ is in Israël een beladen begrip: de meeste, vooral de (in meerderheid) rechtse joodse Israëli’s noemen hen consequent ‘Arabieren’ (‘Arabs’). Geruime tijd geleden al werd dit beschreven in ‘The invention of ancient Israël. The Silencing of Palestinian History’ van Keith W. Whitelam. Een uiting daarvan is de recente Wet op de (joodse) Natiestaat die het Hebreeuws tot de enige officiële taal in Israël maakt, ten koste van het Arabisch dat wordt gesproken door de Palestijnse inwoners, zo’n 20% van de Israëlische bevolking. Andere voorbeelden zijn:

De ondermijning van het traditionele familieleven door de versnippering van Palestijns Gebied (A, B en C: ‘de Palestijnse archipel’) en de scheiding tussen Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever en Gaza, Israël zelf en het buitenland.
Het uitwissen van fysieke overblijfselen van Palestijnse bewoning gedurende vele eeuwen waaronder het ‘annexeren’ van museumcollecties (bijvoorbeeld de Dode-Zeerollen van het Palestijns Archeologisch Museum).
Het verwijderen uit het onderwijscurriculum van belangrijke episodes uit de Palestijnse geschiedenis.⁵
Het politiseren van archeologisch veldonderzoek inclusief de ‘Bijbelse archeologie’ en het integreren van de onwetenschappelijke resultaten daarvan in de staatsideologie en de ‘geschiedenis van Israël’.
De judaïsering van Palestijns cultureel erfgoed, ook op het niveau van de volkscultuur: muziek, boeken, kunst en culinaire- en kledingtradities.⁶

Het bewuste behoud van de Palestijnse cultuur en identiteit kan vele vormen aannemen, zoals:

Het bestuderen en beschrijven van de geschiedenis van Palestina en zijn bewoners. De wetenschappelijke literatuur over de geschiedenis van Palestina is vooral in de jaren ’70 van de vorige eeuw op gang gekomen en bestrijkt inmiddels een uitgebreid gebied. Het onderzoek en de publicaties richten zich vooral op de periode vanaf de komst van de grote stroom van joodse immigranten, dat wil zeggen vanaf de Eerste Wereldoorlog. Opvallend is het grote aandeel dat wetenschappers uit de Palestijnse diaspora in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten hierin hebben.
Het beschermen van religieuze plaatsen en symbolen, zoals het Aqsa-complex (de voormalige Tempelberg), moskeeën en begraafplaatsen. Belangrijk is ook de grote betekenis van het Aqsa-complex voor de Arabische wereld en voor de gehele wereldgemeenschap van moslims.
Archeologisch onderzoek levert wetenschappelijk tastbaar bewijs van de band tussen de verdrukte Palestijnse bevolking en het land. De archeologie van Palestina wordt gehandicapt door het ontbreken van een eigen archeologische traditie vóór de Tweede Wereldoorlog en door het op ideologische gronden frustreren van dit onderzoek door de Israëlische autoriteiten. Schadelijk is ook dat bij Israëlisch en bijbels-archeologisch onderzoek dóór de recentere lagen heen wordt gegraven op zoek naar bewijs voor joodse aanwezigheid in het verleden. Daarbij wordt veel informatie over de Ottomaanse, Frankische, Byzantijnse, Romeinse en Hellenistische perioden ‘gewist’.
Het bewaren en exposeren van cultureel erfgoed. Ook hier zorgen Israëlische autoriteiten zeker in de bezette gebieden, voor veel problemen. Ook is een groot deel van dat erfgoed verloren gegaan tijdens de oorlog van 1948.
Het recente boek Heritage and the Cultural Struggle for Palestine van Chiara De Cesari (zie literatuurlijst) schetst de relatie tussen de bescherming van Palestijns erfgoed en de strijd van het Palestijnse volk voor het behoud van zijn cultuur en zijn identiteit. Het Hebron Rehabilitation Committee, Riwaq, het Palestinian Museum en andere instellingen zijn op dit gebied actief: (…) Palestinian heritage organizations have launched numerous urban regeneration and museum projects. Deze activiteiten moeten opboksen tegen de politieke archeologie van de Israëlische staat.

Gaza

De langdurige afsluiting van de Gazastrook en de ‘Verelendung’ als gevolg daarvan is volgens sommigen op den duur negatief voor de binding met een Palestijnse identiteit: “Gaza itself is a desolate and ruined territory of densely populated refugee camps. It does not feel like a homeland. Palestinians now have only their memory and various symbols to support their national identity, and this is worrying. Time dilutes memories.”⁷

4 Na 1948: catastrofe en vernieuwing

Cultuurvormen – tradities, gemeenschapsleven, schrijven, lezen, verhalen vertellen, zang, dans, etc. – komen in gevaar als gemeenschappen van hun grond verjaagd worden en gefragmentariseerd raken. Veel van de traditionele Palestijnse cultuur van vóór de oorlog van 1948 is verloren gegaan, door die oorlog zelf en door de systematische judaïsering sindsdien. Voor een deel van wat verloren is gegaan kan men bij vele bronnen terecht. Een paar daarvan:

https://www.palestineremembered.com/
https://israelpalestina.nl/traditioneel-palestina/
https://www.972mag.com/documenting-scores-of-palestinian-books-nakbas-lesser-known-victims/34169/
de Palestine Land Society: http://www.plands.org/en/home
Palestinian Refugee and Diaspora Centre (SHAML) in Ramallah
London Middle East Institute/Centre for Palestine Studies; https://www.soas.ac.uk/lmei-cps/

Na de catastrofe (voor Palestijnen: de ‘Nakba’) van de vlucht en verjaging uit Palestina in 1948, is een aantal schrijvers en dichters tot internationale roem gekomen. De bekendste daarvan, met de titels van enkele van hun vertaalde werken:

Edward Saïd(1935 – 2003), de in Jeruzalem geboren en getogen Palestijnse Amerikaan schetst in After the last sky de uitgangssituatie voor Palestijnse schrijvers, dichters en kunstenaars na 1948 als volgt⁸: ‘(…) barred from travel from one place to another, more of our land is taken, our lives are interfered with arbitrarily, our voices are prevented from reaching each other, our identity is confined to frightened little islands in an inhospitable environment.” De studie die hem internationale faam bezorgde is ‘Orientalism’ (1978), in het Nederlands uitgekomen als ‘Oriëntalisten’ (2005), waarin hij de westerse perceptie op de Arabische wereld bekritiseert. Zie hier het laatste interview met Said.

Mahmoud Darwish (1941-2008). Darwish is vooral bekend als dichter, maar In the Presence of Absence vertelt een ouder wordende auteur aan een jonge Palestijn (hijzelf) het verhaal van het leven dat hem te wachten staat. Veel van zijn dichtbundels zijn vertaald, waaronder het ook in het Nederlands uitgekomen ‘Waarom heb je het paard alleen gelaten’, dat als het hoogtepunt van zijn oeuvre wordt beschouwd.

Ghassan Kanafani (1936-1972). Kanafani was een van degenen die ook politiek een belangrijke rol speelde, wat hij in 1972 in Beiroet met de dood moest bekopen. Palestine’s Children: Returning to Haifa and Other Stories volgt een echtpaar dat terugkeert naar het huis waaruit zij in 1948 vluchtten en waar zij een bizarre ontdekking doen. Op basis van het verhaal ‘Returning to Haifa’ heeft regisseur Kasem Hawal onder de titel Return to Haifa de eerste Palestijnse speelfilm gemaakt (1982).

Ibrahim Jabra (1920-1994) schreef de romans Hunters in a Narrow Street (1960), The Ship (1969), and The Search for Walid Massoud (1978) over het verwarrende bestaan van de Palestijn in diaspora gemeenschappen.

Emile Habiby (1921-1996). Over hem schreef literatuurcriticus Saleh (zie hieronder): “Zijn verhalend meesterwerk Said the Pessoptimist (1974) gaat over het leven van Palestijnen onder Israëlisch bewind in historisch Palestina (…) het gevoel er niet bij te horen, een dubbelagent te zijn: een Palestijn en geen Palestijn (…)”. In Habiby’s werk worden Westerse en traditionele Arabische literaire vormen vaak gecombineerd.

Fakhri Saleh, een Jordaanse Palestijn onderzocht als literatuurcriticus welk effect het verlies van het eigen land op de Palestijnse literatuur heeft. Een citaat⁹:
‘Palestine was a rich site of production of highly stylized forms of poetry, drama and even novels, but the Palestinian literary life came to an end with the advent of the Palestinian Nakba and the founding of Israel in 1948; very few printed books and manuscripts were rescued and the historian had to reconstruct the rich literary scene that existed for decades in the nineteenth and twentieth centuries (…) literature produced by Palestinians after 1948 was mainly a literature of Exile. Palestine is recreated through literature; in poetry, short stories and novels written by different generations during the second half of the twentieth century. (…) it is a fact that without literature, which revived Palestine from its remoteness, the Palestinian cause was doomed to be annihilated. The reference to exile as a restraint and annihilation of identity is a recurring motif in Palestinian literature.’

5 Politieke dimensie van cultuur

In de politieke-ideologische strijd rond het al dan niet bestaan van een Palestijns volk, en dus van een Palestijnse identiteit en cultuur, zijn de Israëlische Palestijnen (degenen die een Israëlisch paspoort hebben) altijd een ‘probleem’ gebleven. Zij zijn geen joden, maar wel inwoners van de joodse staat. De Palestijnse vluchtelingen buiten Israël zijn voor de joodse staat eenvoudigweg niet relevant. De Palestijnen in de bezette gebieden vormen door hun aanwezigheid een probleem, maar hebben in de Israëlische visie geen relatie met de joodse staat. Het probleem van Israël met de 1,9 miljoen Palestijnen in Israël zelf wat betreft hun cultuur en identiteit, is door de politicus Lieberman aldus kernachtig verwoord: “No loyalty, no citizenship”. Bedoeld is: ‘loyaliteit aan Israël als joodse staat’. Recent (2019/2020) hebben politici uit de Israëlische (naar Europese begrippen:) mainstream, expliciet gesteld “that Palestinian citizens are necessarily disloyal to a Jewish state because they hold on to their Palestinian identity”.¹⁰ Het ‘Trump-plan’ zegt over de Israëlische Palestijnen die mogelijk ‘uitgeruild’ worden tegen nederzettingen dat zij, “largely self-identify as Palestinian.”¹¹ Deze ontwikkeling plaatst het vraagstuk van identiteit centraal.

Vanuit de zionistische beweging is al in het begin van de 20e eeuw de vraag opgeworpen “of er Palestijnen bestaan”. In Israël gebruikt men voor hen nog altijd de term “Arabs”. Lange tijd hield een deel van de beweging vol dat het land Palestina leeg was, wellicht met uitzondering van rondtrekkende nomaden. Toen het bestaan van “Palestijnse Arabieren”, alsmede het feit dat hun aantal meer dan marginaal was, niet meer viel te ontkennen, veranderde de interpretatie van de werkelijkheid. De uitspraak “there is no such thing as Palestinians” van Golda Meir kreeg een culturele invulling: er zou geen Palestijns volk met een Palestijnse cultuur bestaan. Op basis hiervan betrok de Israëlische politiek de volgende stellingen:

Er was alleen een Arabische natie, ofwel een “Arabisch volk” dat voldoende land had, dus in elk geval niet (zoals de Joden in de visie van de hoofdstroom van het zionisme) afhankelijk was van het kleine stuk grond aan de Middellandse Zee.
Voor de beleving van het recht op zelfbeschikking door deze Palestijnse “Arabs” was het land dat inmiddels ‘Israël’ heette dus niet of nauwelijks relevant. Als er slechts een ‘Arabische natie’ is, dan kan dat recht zonder bezwaar worden uitgeoefend in dat enorme gebied dat de Arabische natie al ter beschikking staat. Nb: De morele vraag of men mensen van huis en land mag verjagen wordt hiermee genegeerd.
Voor de vluchtelingen van 1947 – 1949 en daarna, zijn de overige Arabieren (dus) in de eerste plaats verantwoordelijk. Zij dienen hun “land- of volksgenoten” bijvoorbeeld staatsburgerschap te geven. Integratie zal cultureel geen probleem (kunnen) zijn in deze visie. Op basis van deze redenering is een politiek tot stand gebracht van onderdrukking van Palestijnse culturele uitingen. Het gevolg hiervan is dat cultuur en identiteit nauw verbonden zijn met de politieke strijd in Israël/Palestina rond het ‘joodse karakter’ van de staat.

Posters: tussen politieke cultuur, vormgeving en kunst

Illustratief, letterlijk en figuurlijk, voor de relatie tussen politieke strijd en cultuur is het fenomeen van de Palestijnse posters. Een goede ingang tot dit domein is het Palestine Poster Project Archives, met zijn 5.000 posters de grootste verzameling op dit gebied ter wereld. Het PPPA geeft het belang van de Palestijnse poster traditie als volgt aan: ‘The Palestine poster tradition offers an exceptional perspective on the history of modern Palestine and is, simultaneously, a much under-valued component of its cultural heritage.’

6 Volkscultuur

Hieronder verschillende elementen van de Palestijnse volkscultuur met daarbij enkele zoeksuggesties.¹²

6.1 Keuken

De Palestijnse kooktraditie maakt deel uit van de Arabische. Daarin wordt onderscheid gemaakt naar de traditie van de Maghreb (Noord-Afrika), de Levant (nabije Midden-Oosten) en het gebied rond de Perzische Golf. De Palestijnse keuken hoort bij die van de Levant.
https://al-bab.com/special-topics/food-and-recipes
https://www.welcometopalestine.com/food/
https://www.whats4eats.com/middle-east/palestine-cuisine

Een zeer goed overzicht biedt:
https://www.wikiwand.com/en/Palestinian_cuisine

6.2 Sociale gebruiken en tradities

https://imeu.org/article/social-customs-and-traditions. Goede inleiding en overzicht (26 juni 2006).

7 Cultuur in brede zin

7.1 Familiecultuur

Familiecultuur is van groot belang als basis voor de vorming van eigen identiteit en de samenhang daarvan met de groepsidentiteit en de weerbaarheid tegen gevaren die voortkomen uit de politieke omgeving. Onder externe druk zijn de familie en de lokale gemeenschap de laatste bastions. Voor de Palestijnse familiecultuur is het proefschrift van Spellings (2014) interessant.¹³ Zie voor enkele andere bronnen het literatuuroverzicht of hier voor films over dit thema.

7.2 Vrouwen

In de studie van Spellings komen (ook) vrouwen aan het woord die het effect van geweld en onderdrukking op hun leven in de familie illustreren: “Most of our husbands are either martyrs, jailed, in Diaspora or do not have jobs. I believe that 75% of our families are built on women. (…) I stay away from my children, my husband, and my family for ten hours a day, only so I can provide a little amount that would let me have a good life. That is why I think the Israeli checkpoints [op de Westoever] affect our life to the extreme. (…) They [de familie, soms] do not support the idea of (a higher) education because they think that a girl, once got educated and took her freedom, will have aspiration…she will have more demands…The problem is that the society in the Gaza Strip is patriarchal. L. [een vrouw] who lives in Gaza and because she lives in Gaza, she faces all kinds of concerns and restrictions like any young woman who lives in Gaza and who studies… She lives in a closed society.”

Een interessant project is ook ‘50 stories of Palestinian life under occupation’ van de United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). Breed opgezet is ‘The situation of Palestinian children in The Occupied Palestinian Territory, Jordan, Syria and Lebanon’ (Unicef, 2010). Over de strijd voor vrouwenrechten tegen de achtergrond van bezetting en patriarchale structuren gaat dit artikel (maart 2020) van de Palestijnse journaliste Najla M. Shahwan. Een artikel over de opvallende toename van het aantal Palestijnse vrouwen in politieke posities met veel links naar andere bronnen, hier op de site +972Magazine. Ramona Wadi behandelt in ‘Palestinian Women, Oral History, and the Preservation of Memory’ (maart 2020) vrouwen in hun rol,“as storytellers, Palestinian women are defining Palestinian identity and contributing to memory and resistance.”

Na de totstandkoming van de Oslo-Akkoorden (1993) en de oprichting van de Palestijnse Autoriteit is de politiek-maatschappelijke positie van vrouwen op de Westoever verzwakt, dit ondanks het relatief hoge onderwijsniveau van meisjes en vrouwen. De toetreding tot het internationale diplomatieke circuit leidde tot een centralisatie van de macht binnen de volksbeweging die de PLO aanvankelijk was. Zie Jen Marlowe & Fadi Abu Shammalah in The Nation (12/06/2028).

7.3 Media, amusement

Voor een overzicht van Palestijnse zenders in bezet gebied, zie: http://www.abyznewslinks.com/pales.htm. De Palestijnse media op de Westoever zijn niet vernieuwend en weinig professioneel, wat grotendeels is te wijten aan de invloed van de Palestijnse Autoriteit (PA) en via de PA van Israël. Ook het optreden van het Israëlische leger tegen journalisten bemoeilijkt hun werk. Het probleem in de Gazastrook is dat de partijstrijd tussen Hamas, Fatah en Islamitische Jihad – zich ook uitstrekt tot de media. Voor de jeugdcultuur zijn de sociale media daarom van extra groot belang. Zie voor een fundamenteel artikel hierover Lina Edward Khamis.¹⁴

De Palestijnse media in Israël hebben na de oorlog van 1948 lange tijd een geringe rol gespeeld. Kranten en bladen waren gedwongen te stoppen, wat ook leidde tot een ineenstorting van het culturele aanbod langs die weg. Een belangrijke Israëlisch-Palestijns nieuwsblad is het Arabisch-talige dagblad Al-Ittihad. Palestijnse journalisten hebben wel enige stem via de krant in het Hebreeuws en Engels verschijnende krant Haaretz.

7.4 Sport

Voetbal is zeer populair. De Palestine Football Federation werd in 1962 opgericht. De Palestijnse voetbalcompetitie op de Westelijke Jordaanoever wordt zeer gehinderd door de versplintering van het gebied en onzekerheid bij de controleposten. Regelmatig worden wedstrijden afgelast omdat het bezoekende team te laat komt opdagen. Het Palestijns Olympisch Comité is lid van het IOC sinds 1934. Enkele sporters hebben meegedaan aan de Spelen.
https://www.footballpalestine.com/: een website geheel gewijd aan voetbal en Palestina.
https://en.wikipedia.org/wiki/Football_in_the_State_of_Palestine: (28/04/2020) “Football is the most popular sport in Palestine. Women’s football is popular also in Palestine.”

7.5 Kleding

Enkele informatieve artikelen:
https://en.wikipedia.org/wiki/Palestinian_costumes
https://www.arabamerica.com/the-traditional-clothing-of-palestine/

7.6 Jeugdcultuur

Jeugdcultuur heeft in potentie veel mogelijkheden: “Encourage greater social cohesion by increasing links between young people in hard-to-reach or spatially vulnerable areas, including East Jerusalem, Gaza, Area C communities, Seam Zones, and Hebron H2, to build a unified national identity, particularly through digital-social platforms. (…) Encourage cultural interventions to promote Palestinian culture, art, music, and identity led by young people for young people.”¹⁵

De vrij bekende Jeruzalems-Palestijnse musicus Bashar Murad geeft aan met welke (on)mogelijkheden en problemen hij wordt geconfronteerd op weg naar grotere bekendheid:
“Like other musicians, Murad’s career has reached new heights with the regional launch of streaming platform Spotify, enabling him to overcome restrictions that limit the movement of Palestinians. The young singer also notes that he is open to performing in front of Israeli audiences provided he is not expected to push any agendas. So far, his concerts have mainly been at Palestinian festivals throughout the West Bank although, in a recent development, Murad will for the first time have the opportunity to perform abroad when he travels to Canada in May”. (2019).

7.7 Arabische muziek

Een van de kunstvormen waarin Palestijnse en Arabische cultuur sterk in elkaar overlopen is muziek. Hoewel de laatste decennia de invloed van de westerse muziek (zie hieronder) groter is geworden, zijn ook de modernere vormen diepgaand beïnvloed door de muzikale traditie. ‘While music from this era, known as the “Golden Age” of Arabic music, is no longer topping the charts obviously, it is still very much loved, relevant, and extremely popular even today. I mean, it is literally everywhere in Arabic culture.’ Dit citaat uit een bespreking door Naim Mousa van Inside Arabic Music van Johnny Farraj en Sami Abu Shumays heeft betrekking op de ‘Gouden Tijd’ van de (recente) Arabische muziek. Het zijn de jaren ’50, ’60 en ’70 van de vorige eeuw, met sterren als Farid al-Atrash, Abdel Halim Hafez, Umm Kulthum, Sabah Fakhri, Fahd Ballan.

Twee belangrijke initiatieven om te noemen zijn: Music Without Borders, waarin de Nederlandse celliste Fabienne van Eck een belangrijke rol speelt, en Daniel Barenboim en het West-Eastern Divan Orchestra (met Palestijnse en Israëlische musici)

8 Hedendaagse Palestijnse cultuur

8.1 Film

De Palestijnse film is relatief laat tot bloei gekomen, maar inmiddels behoren enige hedendaagse Palestijnse regisseurs tot de internationaal erkende filmtop:
Hany Abu-Assad met onder andere Idol.
Elia Suleiman, o.a.: It must be Heaven.
Annemarie Jacir, o.a.: Like twenty imposibles.

De relatie van de Palestijnse film met de geschiedenis van dit volk in de afgelopen zeventig jaar verwoordt Nat Muller als volgt:
“In this context, [de door het dagelijkse nieuws geschapen beeld van verwoesting, geweld en verbanning], the collective and individual memories of Palestinians, as well as their historical narrative and presence, remain underrepresented. There is a loss of historical and visual representation here due to the fact that the Palestinian experience is, to a degree, outside of history and thus vulnerable to omissions and amnesia. It is no surprise then that the first forays [‘uitstapje’] of Palestinian cinema in the late 1960s and 1970s, by amongst others the Palestine Liberation Organisation’s Palestine Film Unit founded in 1968, were ones to reclaim their own image. Reem Shilleh’s montage of militant film of that period, Perpetual Recurrences, poignantly shows how the struggle for a homeland and self-determination is also very much a struggle for visibility.”
En over fictie versus documentatie:
“French film director Jean-Luc Godard once famously claimed that “the Jews became the stuff of fiction, the Palestinians, of documentary” . There is indeed in Palestinian filmmaking an emphasis on witnessing and chronicling events, also within narrative and experimental fiction. The cultural trauma of the nakba, dispersal and the ongoing loss of Palestinian land are scripted covertly or overtly in Palestinian film. In particular, the disruption of daily life and the curtailment of physical and other mobility through a system of checkpoints, permits, evictions and restrictions (…).”

De filmsector in de bezette gebieden heeft vanzelfsprekend met grotere problemen te maken dan die in de diaspora of in Israël zelf. Maar:
“Cinema in the Palestinian Territories has had a difficult history. Until recently lack of resources and political problems have beleaguered Palestinian cinema, culminating in the infamous disappearance of the PLO’s Film Foundation archives in 1982. However, recent decades have seen the film industry blossom in Palestine, producing works that tackle subjects as far reaching as war, rap, identity and love. We look at ten Palestinian films that you must see.”

Websites:

https://www.palfest.org/: literatuur en film.
https://en.wikipedia.org/wiki/Cinema_of_Palestine: info.
http://doc.flp.ps/van FilmLab: Palestine, dat jaarlijks een filmfestival organiseert van op de West Bank en in Gaza, Jeruzalem en Nazareth: ‘Palestine Cinema Days’. Hierdoor is de belangstelling voor cinema ook in de bezette gebieden en Israël opgeleefd.
Meer informatie over festivals bij o.a. http://www.palestinefilm.org/

8.2 Fotografie

https://www.activestills.org/ biedt een goede ingang tot de Palestijnse fotografie. Hier bevindt zich een overzicht van bekende Palestijnse fotografen (en fotografen die zich met de Palestijnse zaak hebben gesolidariseerd). Activestills heeft meer dan 45.000 foto’s in bestand (24/09/2020).

8.3 Muziek, theater, literatuur

Deze drie kunstvormen kennen veel overlappingen met elkaar, zowel op het niveau van de Palestijnse als de Arabische cultuur. Dat geldt in sterke mate voor muziek. Enkele voorbeelden uit de Palestijnse cultuur die tevens de vergaande vermenging illustreren van Palestijnse en Westerse cultuur:

Het Choir of London was op verschillende festivals te gast: http://www.choiroflondon.org/Choir_of_London/Choir_of_London_-_Palestine_Music_Festivals.html
Palestine Festival of Literature: https://www.palfest.org/
http://www.enjoyjerusalem.com/explore/cultural-centers/palestinian-national-theatre
http://visitpalestine.ps/festivals-cultural-events/ (overzicht)
https://www.events.ps/en/Festivals/23/Palestine-International-Festival- (dans, muziek)

Een studie die de Arabische muziek behandelt in de context van de Arabische cultuur, is Inside Arabic Music. Arabic Maqam Performance and Theory in the 20th Century (2019, literatuuroverzicht). Zie de bespreking door Naim Mousa (The beauty of Arab music is the beauty of Arab culture. Study of Arabic music sheds light on Arabic culture as a whole. Mei 2020) en de beschrijving door de Oxford University Press (… while focusing on exploring Arabic music, have actually shed light on Arabic culture as a whole. It is a culture based on community and social interaction).

Na 1948 kreeg het Palestijnse theater in Israël dat ook in de Engelse tijd al problemen had ondervonden, het moeilijk door zijn vaak gekozen thema: de behandeling van de Palestijnse bevolking na het uitroepen van de staat Israël. Toneelschrijvers werden gevangen gezet of vluchtten naar Jordanië. Het Palestinian National Theatre (Théâtre national palestinien/el-Hakawati Theater) opgericht in 1984 zegt daarover: “Despite the suffering of the Palestinian National Theatre and other Palestinian institutions in Jerusalem, due to offensive practices of the occupation and of being closed and harassed frequently; the inherent mass cohesion between the National Theatre and the audience in all the Palestinian territories and strong will has always been stronger than that done by the occupation policies.”

Goede inleidingen in de Palestijnse literatuur met een brede invalshoek zijn schaars. Hierboven werden onder Na 1948: catastrofe en vernieuwing al enkele individuele schrijvers en dichters genoemd. Een benadering vanuit de politieke en sociale context van de Palestijnse maatschappij biedt Modern Palestinian Literature and Culture, door Ami Elad-Bouskila. Elad-Bouskila richt zich na inleidende, meer algemene hoofdstukken over onder meer het probleem Arabisch-Hebreeuws, identiteit, etc. op de literatuur die geschreven werd tijdens de eerste ‘intifada’, de Palestijnse volksopstand van 1987 tot 1993. Een kort overzicht biedt wikiwand.

In de loop der jaren is veel Palestijnse literatuur ontstaan in de Palestijnse diaspora. Susan Abulhawa (1970) bijvoorbeeld, is a Palestijns-Amerikaanse schrijfster. Zij werd internationaal bekend door de roman ‘Ochtenden in Jenin’ (Mornings in Jenin (2010).

Een apart fenomeen, relevant voor de Israëlisch-Palestijnse literatuur is de invloed van het Hebreeuws in het leven van Israëlisch-Palestijnse schrijvers als Sayed Kashua en Anton Shammas (‘Arabesques’, zie literatuuroverzicht).

8.4 Beeldende kunst

De International Art Academy Palestine (IAAP) in Ramallah sinds 2007 is in 2017 overgenomen door de Birzeit Universiteit: https://www.birzeit.edu/en/news/international-academy-arts-students-graduate-showcase-their-work-2018-degree-show
Boeken van Samia Halaby zoals: Five decades of Painting and Innovation en Liberation Art of Palestine: Palestinian Painting and Sculpture in the Second Half of the 20th Century (Halaby: “The whole point of this book is to illustrate and explain that the true art of Palestine rests on the Palestinian struggle for liberation.“)
https://pij.org/articles/218/the-nakba-and-palestinian-painting

8.5 Dans

De bekendste ‘Palestijnse’ dans is de dabke, in zijn vele variaties. Dabke heeft oude wortels, waarschijnlijk zelf tot in de Kanaänitische tijd. Het verspreidingsgebied van dit cultuurgoed is veel groter dan het gebied Palestina. Zie voor een uitgebreid overzicht: https://www.wikiwand.com/en/Dabke.

Ramallah Festival for Contemporary Dance: https://www.events.ps/en/Festivals/20/-Ramallah-Contemporary-Dance-Festival-

8.6 Gazastrook

Een specifiek probleem is de dreigende culturele afkoppeling van de Gazastrook. Het sterker wordende islamisme in de Strook en de extreem slechte leefomstandigheden belemmeren geleidelijk steeds meer de culturele ontwikkeling in dit door Israël afgesloten gebied.¹⁶
Er zijn nog wel culturele banden met Westoever; zo zijn er in de Gazastrook voorstellingen van de Palestine Cinema Days.

Vermeldenswaard is de Nederlandse Stichting Hoop (Hope Foundation) https://www.hope-foundation.nl/ die door middel van kunst en creativiteit in de vorm van workshops en zomerkampen probeert getraumatiseerde jongeren en jong-volwassenen te ondersteunen.

Literatuur:

De Cesari, Chiara. Heritage and the Cultural Struggle for Palestine. Stanford, CA: Stanford University Press, 2019.
Tamari, Salim. Mountain against the Sea: Essays on Palestinian Society and Culture. University of California Press. (2008)
Farsoun, Samih K. Culture and Customs of The Palestinians. Greenwood Press. (2004)
Albert Hourani. A History of the Arab Peoples. (1991)
Eugene Rogan. The Arabs: A history. Basic Books, NY. (2009)
Amin Maalouf. The Crusades Through Arab Eyes. Al Saqi Books, Londen. (1989). Ook in het Nederlands verschenen (Regenboogserie) onder de titel: Rovers, Christenhonden, Vrouwenschenners
Claudia Roden. The New Book of Middle Eastern Food. Alfred Knopf, NY. (2000)
Hilal, J. Assessing the Impact of Migration on Palestinian Society in the West
Bank and Gaza. European University Institute: Robert Schuman Centre for Advanced
Studies; Research Report 2007/2.
Palestinian Identity and Cultural Heritage. Nazmi Al-Ju’beh. In: Temps et espaces en Palestine. Flux et résistances identitaires, p. 205-231 (artikel in Engels: https://books.openedition.org/ifpo/465)
Rashid Khalidi. Palestinian Identity: The Construction of Modern National Consciousness. Columbia University Press. (1997)
Kimmerling, Baruch en Joel S. Migdal. The Palestinian people. A history; Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts. (2003)
Pappe, Ilan. A history of modern Palestine. Cambridge University Press. (2006, 2e druk)
Whitelam, Keith. The invention of ancient Israël. The Silencing of Palestinian History. Routledge, 1997.
Farraj, Johnny en Sami Abu Shumays. Inside Arabic Music. Arabic Maqam Performance and Theory in the 20th Century. Oxford University Press, 2019. ISBN: 9780190658366
Anani, Nabil. Palestine, Land and People. Saqi Books. 2018. ISBN: 978-0863561481 (https://www.palestinebookawards.com/books/item/nabil-anani-palestine-land-and-people. More than 150 of Nabil Anani’s works, his monograph also includes contributions from leading Middle Eastern art historians)
Hebrew Works by Arab Authors. Literary Critiques of Israeli Society. A.J. Drijvers. Final Thesis, Universiteit van Leiden,
Elad-Bouskila, Ami. Modern Palestinian Literature and Culture. Londen, Routledge. 1999

Sites en zoektermen:

Citaat

“We have a country made of words”. Uit een gedicht van Mahmud Darwish.

Tags: beeldende kunst, BEZETTING, CULTUUR, erfgoed, film, JOODSE STAAT, kunst, media, muziek, palestijnen, populaire cultuur, SPORT, taal, tradities, voetbal

Palestijnse cultuur