Turkije van 2010 tot 2020

Dit is een korte versie van circa 500 woorden. Klik hier voor een uitgebreid achtergrondartikel.
Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 29 januari 2021

Turkije heeft de desintegratie van het Midden-Oosten en de gedeeltelijke Amerikaanse terugtrekking met succes gebruikt om zijn invloed in de regio te vergroten. De militarisering van de buitenlandse politiek begint echter in 2020 zijn grenzen te bereiken. Zowel de VS als Europa en Rusland hebben strategisch belang bij een werkbare relatie met Turkije.

In dit decennium viel op dat Turkije:

  • Zich meer losmaakte van de VS, zonder aanstalten te maken om de Navo te verlaten.
  • Verder bouwde aan een sterk leger met eigen productie van technologisch geavanceerd materieel.
  • Met Rusland een pragmatische relatie wist aan te gaan.
  • Een militaire samenwerking aanging met Qatar en daarbij een spanningsrelatie met Verenigde Arabische Emiraten, Saoedi-Arabië en Israël accepteerde.
  • De legertop wederom ‘terugwees naar de kazernes’ (2016).

Binnenlandse ontwikkelingen

In dit decennium bleek dat de oude autoritaire bestuurscultuur taaier was dan veelal werd aangenomen. De bij de oude cultuur behorende ‘diepe staat’ – informele coalities tussen politici, militairen en rechterlijke macht – was tussen 2000 en 2010 een zware slag toegebracht, maar kon zich deels voortzetten in de nieuwe constellatie. Dat geldt ook voor een ander belangrijk kenmerk van de oude cultuur, het radicale nationalisme waarbij “Turk” meer wordt opgevat als etnische categorie dan een begrip in de staatsburgerlijke betekenis. De islam neemt zeker bij de jongeren een steeds minder grote plaats in. In de peilingen is een nieuwe zwaargewicht in opkomst: Ekrem İmamoğlu, sinds 2019 burgemeester van Istanboel. Los van zijn uiteindelijke succes is dit een signaal voor de slinkende macht van de AKP, vooral in de grote steden.

Een paar ontwikkelingen hebben de tendens naar een autoritaire staat en een presidentieel systeem met veel bevoegdheden voor de president bevorderd, zoals:

  • De oplopende spanningen aan de grenzen van Turkije, deels door Turkije ’s eigen ambities.
  • De burgeroorlog in Syrië, die ook de spanningen met de 15 miljoen Turkse Koerden weer deed oplopen.
  • De verijdelde staatsgreep in 2016 door delen van het leger die de herinnering aan eerdere staatsgrepen opriep.

Meer recent heeft de president een nieuwe reeks hervormingen aangekondigd, op het gebied van de rechtstaat, corruptiebestrijding en mensenrechten. De coalitiepartner van de AKP, de MHP verzet daar echter tegen. De hervormingen zouden bovendien ten koste gaan van de machtspositie van de presidentiële machtsstructuur.1Rainer Hermann. ‘Ein Anker in Stürmischen Zeiten’. FAZ, 19/12/2020

De AKP onder premier Erdogan heeft tussen 2010 en 2013 openingen geboden naar de Koerden, met als gevolg substantiële politieke steun onder hen voor de AKP.2Het streven van de Turkse Koerden voor autonomie nam in 1980 een gewelddadig karakter aan nadat een militaire staatsgreep leidde tot een ernstige beperkingen van de rechten van deze bevolkingsgroep. De gewapende Koerdische militie PKK wees de “handreikingen” af. Na 2013 verslechterden de verhoudingen weer.

Turkije en de Europese Unie

De relatie met de EU was in deze periode wisselend:

-In het kader van een meer uitgesproken buitenlandpolitiek begint EU zijn zuidoost-grens te markeren (grensbewaking in Griekenland), de Middellandse Zee als actieterrein te beschouwen (Franse en Griekse marine), het sanctiemiddel als optie te hanteren (2020) en verder afstand te nemen van een mogelijk Turks lidmaatschap van de EU.

-De groeiende invloed op bovennationaal niveau van de Europese rechtspraak in combinatie met de ‘waarden discussie’ in de EU maakt steeds duidelijker dat democratie- en mensenrechtenopvattingen verschillen van die van de AKP. Ook de AKP begon zich af te keren van lidmaatschap.

Recent (eind 2020) lijken EU en Turkije toenadering te zoeken op basis van een ‘positieve agenda’ waarin overigens ‘toetreding’ ontbreekt. Het gaat om modernisering van de bestaande tolunie tussen Turkije en de EU, voortzetting van de overeenkomst van 2016 met betrekking tot vluchtelingen, liberalisering van het visumbeleid, vermindering van de spanning met Griekenland en gesprekken over de status van Cyprus. Van belang is ook dat de EU eind 2020, mede in verband met de spanningen met Turkije, een sanctie-instrument heeft gecreëerd.

Turkije in zijn niet-Europese regio

Het gebied dat zich uitstrekt van Rusland en de Kaukasus, via Irak en het Arabisch Schiereiland tot Egypte en Libië behoort tot de invloedssfeer van het opkomende Turkije. Een groot deel – vooral het Arabisch-islamitische deel – van het gebied wordt geteisterd door desintegratie, dictatoriale regiems, sektarisme en economische stagnatie. Een verbetering is niet in zicht terwijl het gebied van 2020 tot 2030 naar schatting 60 tot 100 miljoen extra banen nodig heeft.3Paul Aarts. ‘Een echte revolutie heeft ook een economische agenda’. NRC, 11/12/2020 Turkije heeft het economisch stabiele Europa nodig voor het stabiliseren van zijn economie; Europa Turkse medewerking in het vluchtelingenvraagstuk.

Na de verslechtering van de betrekkingen met Israël tussen 2008 en 2012, werden van 2013 tot 2016 toenaderingspogingen gedaan. Ondanks een ‘Reconciliation agreement’ in 2016 bleven de verhoudingen gespannen. Begin 2021 lijkt Turkije te streven naar normalisering van de betrekkingen met Israël en Saoedie-Arabië.

Turkije geopolitiek

Voor de komende ambtstermijn van president Biden houdt Turkije rekening met een betere afstemming tussen de Europese Unie en de VS.

 

Literatuur (zie ook het achtergrondartikel):

  1. https://www.middleeasteye.net/opinion/france-turkey-showdown-battle-shape-regional-order Frankrijk versus Turkije, 30 oktober 2020
  2. https://www.europa-nu.nl/id/vh9hce2h6wda/relatie_eu_turkije Relatie EU-Turkije (bezocht 28/08/2020)
  3. https://www.middleeasteye.net/opinion/turkey-and-israel-problem (‘Turkey’ and the Israel problem’) 12/02/2015
  4. https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/02/intel-turkey-pentagon-pause-program-pkk-drones-syria.html?utm_campaign=20200206&utm_source=sailthru&utm_medium=email&utm_term=Daily%20Newsletter Wrijving VS-Turkije/Koerden/Syrië, 05/02/2020
  5. https://www.nytimes.com/2020/12/14/us/politics/trump-turkey-missile-defense-sanctions.html VS-Turkije/aanschaf Russische materieel, 14/12/2020
  6. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/19448953.2018.1497750 Turkije en de Koerdische kwestie, 20/03/2019