Omringende landen

Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 11 juli 2019

Water voor Israël, Libanon, Syrië en Jordanië

Strijd om water: ‘groot-Israël’ en zijn omgeving

Het waterprobleem binnen ‘groot-Israël’, dat wil zeggen Israël plus de bezette gebieden, kan niet los worden gezien van de waterschaarste in de directe omgeving. Over dat laatste gaat dit artikel. Het Israëlische waterbeleid heeft overigens allereerst de Palestijnse bevolking in een bijzonder nadelige positie gebracht; daarover wordt binnenkort een artikel aan het Kenniscentrum toegevoegd.

Waar zit het water?

Meer dan de helft van Israëls natuurlijke wateraanvoer komt van buiten de grenzen van het land, inclusief bezet gebied. Het oppervlaktewater is voornamelijk geconcentreerd in het noorden en oosten en maakt deel uit van het systeem van de Jordaanrivier. De Jordaan wordt gevoed door kleinere rivieren vanuit Libanon en Syrië. Daarna stroomt het water in het meer van Galilea, vervolgt zijn weg in Israël en langs de grens tussen door Israël bezet gebied en Jordanië en komt vervolgens uit in de Dode Zee.

Door de bezetting van de Golanhoogten tijdens de oorlog van 1967 heeft Israël niet alleen de controle gekregen over het water van de rivier de Jarmuk, maar ook over de stroompjes en bronnen die vanaf de Golanhoogte de Jordaan voeden voordat deze het Meer van Galilea instroomt. De bestandslijnen van 1967 en van de oorlog van 1973 volgen min of meer de waterscheiding.

Ook binnen Israël en vooral in de bezette gebieden bevinden zich op enkele plaatsen grote ondergrondse hoeveelheden water op een water dragende grondlaag (‘waterloop’ of, Engels: aquifier). De door Israël aangelegde infrastructuur in bezet gebie garandeert vooral de joodse bevolking de beschikbaarheid van voldoende water voor consumptie en landbouw.

De relatie tussen Libanon en Israël

De relatie tussen Libanon en Israël is gecompliceerd waarbij de watervoorraden in Zuid-Libanon steeds, zelfs al vóór de oprichting van de staat Israël in 19481, een rol hebben gespeeld. De ambitie om Zuid-Libanon mede om die reden en in elk geval tot aan de rivier de Litani, te beheersen kwam tot uiting in een aantal oorlogen die hier, hier en hier worden beschreven.

Israël, Zuid-Libanon en water

De gedeeltelijke Israëlische controle over Zuid-Libanon heeft ermee te maken dat een belangrijke zijrivier van de Jordaan daar begint. Ook stroomt de Litani er doorheen. Al direct na 1948 ontstonden internationale spanningen rond het water in Zuid-Libanon. Daar kwam het Johnson Plan (1953) uit voort dat de toegang tot water regelde vanuit Libanon, Israël, Syrië en Jordanië. Met name Israël, gebruikmakend van zijn geleidelijk toenemende militaire superioriteit heeft geleidelijk het Johnson Plan zijn betekenis doen verliezen.

Twee voorbeelden. In 2002 werd water afgetapt ten behoeve van zo’n tien dorpjes. De Israëlische premier Sharon noemde het een casus belli en dreigde met bombardementen. Het ging om tien procent van de Libanese “Johnson-rechten”. Ook in 2012 waarschuwde Israël voor oorlog toen (ruim binnen het Johnson Plan) een bescheiden pijp werd aangelegd om het dorp Ghajar in de zomer vanuit een bron van water te voorzien.

Iets naar het oosten, in het grensgebied met Syrië ligt een smal strookje door Israël bezet land. Deze Sheeba Farms worden door Israël bezet gehouden, om ‘militair-strategische redenen’. Libanon en Syrië wijzen er echter op dat deze locatie toegang geeft tot de watervoorraden onder de Syrische Golan Hoogvlakte.

De relatie tussen Syrië en Israël

Israël heeft er nimmer blijk van gegeven geïnteresseerd te zijn in de val van de opeenvolgende Assad-regiems. Door de VS gesponsorde gespreksronden, meer recent door de regering Obama, stuitten onder meer af op de Israëlische weigering om de Golan weer af te staan aan Syrië. Die eis was en is voor de Assad-dictatuur vooral een legitimatie naar de eigen bevolking, terwijl het aan de grens altijd bij woorden is gebleven.

Israël, Zuid-West Syrië en water

Syrië is zijn water in deze regio sinds 1967 kwijt door het verlies van de Golan Hoogvlakte aan Israël. Al in 1965 – 1967 had Israël zijn militaire superioriteit ingezet om duidelijk te maken dat het de ontwikkeling van een eigen waterbeleid door Syrië in het zuidwesten van dat land niet toe zou staan. De Hoogte van Golan is zowel voor Israël als voor Syrië van strategisch belang, om twee redenen. Het ligt in militair opzicht strategisch omdat men vanaf de Hoogte Zuid-Syrië en Zuid-Libanon overziet en de Syrische hoofdstad op slechts dertig kilometer afstand ligt. De tweede wellicht minstens zo belangrijke reden is, dat de hoogvlakte een cruciale positie ligging heeft voor de beheersing van de watervoorraden van de vier landen die aan dit kleine gebied grenzen.2

De relatie tussen Jordanië en Israël

Door de etnische verdrijvingen uit Israël in 1948 en 1967 nam het Palestijnse bevolkingsdeel in Jordanië zeer sterk toe. Na 1967 is de afhankelijkheid van Israël en van de Verenigde Staten toegenomen. Een Jordaans-Israëlisch vredesverdrag dat onder auspiciën van de VS in 1994 werd ondertekend heeft vooral geleid tot het inbinden van Jordanië in de status quo in en rond Israël. Van de afspraken over de waterverdeling tussen de twee landen is reeds kort daarna weinig terecht gekomen.3

Israël, Oost-Jordanië en water

Jordanië is een van de droogste landen ter wereld. Door klimaatverandering, toestroom van vluchtelingen en milieuvervuiling wordt het probleem nijpender. Mogelijk zit het land al in 2025 zonder water. De situatie vergroot de politieke spanningen.4 Jordanië legde zich de afgelopen decennia wat de waterkwestie betreft neer bij internationale afspraken die zeer ten gunste zijn van Israël. Delen van Jordanië verdrogen geleidelijk door het ‘aftappen’ aan de Israëlische kant. Het waterprobleem in Jordanië is een bedreiging voor de stabiliteit van het land.

Israël, Libanon, Syrië, Jordanië en water: de toekomst

Dit is het gebied op aarde met de grootste spanning tussen de omvang en groei van de bevolking en de toegang tot water vanuit grote delen van het gebied. In theorie is de situatie beheersbaar indien de vier landen samen een regionale waterinfrastructuur zouden bouwen. Israël heeft echter sinds de veroveringen in de oorlog van 1967 in geografisch opzicht alle kaarten in handen. Bovendien heeft Israël getoond dat het bereid is zijn militaire overmacht in te zetten om te voorkomen dat in de drie aangrenzende landen een begin wordt gemaakt met een waterinfrastructuur in de grensgebieden. Een politieke oplossing, gericht op een integrale waterinfrastructuur is het enige alternatief voor toekomstig geweld.5 Daar is op dit moment geen uitzicht op, gezien het grote machtsverschil tussen Israël en de drie andere landen en gelet op het Israëlische beleid sinds midden twintigste eeuw.

Voetnoten

1 “We must establish a Christian state with the Litani River as its southern border. We will form an alliance with it.” Uit: David Ben-Gurion, 1947-1949 (War Diary; War of Independence 1947-1949); geciteerd door Walid Khalidi op site IOA, bezocht 15/05/2012
2 What’s Driving Israeli Claims to the Golan Heights? Israel Wants the Region’s Water https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2018-11-01/whats-driving-israeli-claims-golan-heights
3 Volkskrant, 28-10-1999, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/water-is-wapen-in-midden-oosten~b47480b0/
4 https://www.nrc.nl/nieuws/2019/01/06/in-jordanie-komt-het-water-per-truck-a3128086
5 Oplossingen voor complexe waterproblemen in het Midden-Oosten, http://edepot.wur.nl/340514

Literatuursuggesties:

1. Allan, Tony. The Middle East Water Question: Hydropolitics and the Global Economy. New York, I.B. Tauris, 2000.
2. Rouyer, Alwyn R. Turning Water into Politics: The Water Issue in the Palestinian-Israeli Conflict. New York, St. Martin’s Press, 2000.
3. Amery, Hussein A. and Aaron T. Wolf. Water in the Middle East: A Geography of Peace. Austin, University of Texas Press, 2000.
4. Sosland, Jeffery K. Cooperating Rivals: The Riparian Politics of the Jordan River Basin. Albany, State University of New York Press, 2007.
5. Zeitoun, Mark. Power and Water in the Middle East: The Hidden Politics of the Palestinian-Israeli Water Conflict. New York, I.B. Tauris, 2008.
6. Fisk, Robert. “Pity the Nation: The Abduction of Lebanon”. Nation Books, 2002
7. Hirst, David. “Beware of Small States: Lebanon, Battleground of the Middle East”. Faber & Faber, 2010.
8. Qassem, Naim. (2010). Hizbullah, the story from within. Saint Paul, Minnesota: SAQI.
9. Kaufman, Asher. Who Owns the Shebaa Farms? Chronicle of a Territorial Dispute. The
Middle East Journal, autumn 2002, 56.4, pag. 576-595.
10. Dam, Nicolaos van. The Struggle for Power in Syria. Politics and Society Under Asad and the Ba’th Party. I.B. Tauris & Co. Ltd. 4e dr., mei 2011
11. Avi Shlaim. The Politics of Partition; King Abdullah, The Zionists, and Palestine 1921-1951″ Oxford University Press, revised edition 2004.
12. Helen Chapin Metz, ed. Jordan: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1989.

Sites en zoektermen:

1. https://www.amnestyusa.org/pdf/mde150272009en.pdf (Rapport Amnesty International: Troubled Waters: Palestinians Denies Fair Access to Water, oktober 2009)
2. https://972mag.com/visualizing-occupation-distribution-of-water/49925/ (+972 Resources, gepubliceerd 2 Juli 2012. Visualizing Occupation: Distribution of Water)
3. OCHA Water, Sanitation and Hygiene (OCHA = United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs)

Citaat:

When the Israeli tanks rolled into the West Bank in 2002 to quash the Second Intifada, they destroyed water pipes, electric grids and telephone poles around Hanan Ashrawi’s house in Ramallah, she recalled. “Don’t worry,” the Israeli soldiers told her. “The Europeans will come and rebuild.”” MEE, 18 juni 2019 (https://www.middleeasteye.net/news/issue-not-money-plos-ashrawi-slams-kushners-fictitious-economic-plan)