Hamas: organisatie met drie gezichten
Hamas is een Palestijnse nationalistische beweging met islamitische wortels. De omslag naar een vooral politieke oriëntatie, heeft zich voltrokken in de jaren ’90. Hamas is nu naast een gewapende verzetsbeweging ook en wellicht in de eerste plaats een politieke partij en heeft een sociaal-maatschappelijke rol. Die rol heeft betrekking op een breed scala van overheidstaken, zoals politietaken, ziekenhuisvoorzieningen, culturele- en opvangcentra, onderwijs, een rudimentair financieel systeem en dergelijke. De omstandigheden waaronder dit systeem moet functioneren zijn extreem.
Mohammed Deif, militair commandant van Hamas, vermoedelijk nog in leven, waarschijnlijk gehandicapt na Israëlische aanslagen. Bij laatste aanslag in augustus 2014 kwamen vrouw en dochter om het leven. (aquarel naar foto uit jaren ’90)
Historisch gezien was er vanaf de tweede helft van de jaren ’80 eerst de sociale organisatie Hamas die een netwerk van gezondheids- en welzijnsorganisaties beheerde. Hamas richtte zich op de armen in de Gazastrook. De organisatie was religieus geïnspireerd en vond zijn oorsprong in de Egyptische Moslimbroederschap. Een voorganger van Hamas in de jaren ’70 was de religieuze organisatie Mujama Al-Islamiya. Israël, dat de Gazastrook in 1967 veroverde op Egypte tolereerde religieuze activiteiten omdat die werden gezien als verzwakking van seculiere verzetspartijen als Fatah en de overkoepelende PLO. Een begin van bewapening ontstond kort voor het midden van de jaren ’80 in gevechten met de PLO, wat Hamas betreft oogluikend toegestaan door Israël. Vanaf 1987 ontstond een gewapende tak die door Israël geleidelijk als gevaarlijk voor zijn belangen werd gezien. In de jaren ’90 betrad Hamas ook als politieke partij het toneel.
Het ontstaan
De Egyptische Moslimbroederschap ontplooide al in de jaren ’30 activiteiten in Palestina. Een Palestijnse tak werd in 1948 opgericht. In dat jaar stroomde een groot aantal vluchtelingen de Gazastrook binnen (verdrijving-nakba). De oprichting van de staat Israël leidde tot een tak in de Gazastrook die zich oriënteerde op de Egyptische ‘broeders’ en een op de Moslimbroeders van Jordanië gericht organisatie in de Westelijke Jordaanoever. Na de verovering in 1967 door Israël van deze gebieden kwamen beide bewegingen weer dichter bij elkaar.
Tegen de bevolking van de Gazastrook is sinds 1967 veel geweld gebruikt. De Israëlische generaal Ariel Sharon kreeg de opdracht het gebied te pacificeren. Dat ging in de jaren ’70 met veel slachtoffers en verwoesting gepaard. Berucht zijn de vrije schietbanen die met bulldozers dwars door vluchtelingenkampen werden getrokken (geschiedenis-strategie). Bij het gewapend verzet had de PLO echter het voortouw. De Palestijnse moslimbroeders richtten zich op sociaal en religieus werk.
Het duurde tot 1987 voordat Hamas vanuit de moslimbroederschap werd opgericht (formeel: augustus 1988) en het initiatief in het verzet tegen het Israëlische leger naar zich toetrok. Directe aanleiding was het uitbreken van de eerste Palestijnse volksopstand (‘intifada‘) die tot begin jaren ’90 zou duren. De PLO verbleef in ballingschap in Tunis en was het contact met de bevolking in de Strook deels verloren. In deze tijd (hoewel in de opstand aan Palestijnse kant aanvankelijk nauwelijks wapens werden gebruikt) werd de militaire tak van Hamas omgevormd van een kleine militie die voornamelijk tegen de PLO (plo-pnc) werd ingezet tot een militaire tak voor een guerillastrijd tegen het leger. In de periode 1988 – 1993, toen de PLO zich omvormde tot een gesprekspartner voor de VS en Israël kwam Hamas ook als politieke organisatie naar voren.
HAMAS: EEN TIJDLIJN
Jaren ’30 twintigste eeuw: Egyptische Moslimbroederschap actief in de Gazastrook.
1948: Palestijnse tak van de Moslimbroederschap opgericht.
1967: In Gaza, oriëntatie op Egypte. In Westelijke Jordaanover, op Jordanië.
Jaren ’70: Israël tolereert/steunt Moslimbroederschap als ondermijning PLO.
1974: Arabische staten zien de PLO als de enige legitieme vetegenwoordiger van het Palestijnse volk.
1980 – 1984: Gewelddadige uitbarstingen tussen PLO en Palestijnse islamisten.
Tot ca. 1987: Moslimbroeders sociaal/religieus werk; PLO verzetsorganisatie.
1987 – 1993: Volksopstand (‘intifada’). PLO wordt diplomatiek, Hamas leidt verzet.
Vanaf ca. 1988: Toenemende economische isolering van de Gazastrook.
Jaren ’90: PLO bestuurlijk (PA). Hamas gewelddadiger, begin zelfmoordaanslagen.
Ca. 1999: Hamas zoekt politiek compromis.
Vanaf 2000: Sharon provoceert 2e intifada. Hamas en deel PLO in gewapend verzet.
2005: Terugtrekking Israëlisch leger en kolonisten uit de Gazastrook
2006: Palestijnse verkiezingen. Hamas wint.
2007: VS, Israël, EU en PA (Fatah) dringen Hamas terug in de Gazastrook.
Vanaf 2007: Volledige blokkade Gazastrook, geregelde Israëlische bombardementen.
Hamas als sociaal-religieuze organisatie
Sheikh Ahmed Yassin was vanaf de jaren ’70 de leider van de al-Mujamma’ al Islami (Islamic Center). De organisatie onderscheidde zich met ziekenhuizen, scholen, vrouwencentra, moskeeën, sportclubs, bibliotheken, kinderdagverblijven, tandartsen en dergelijke voorzieningen. Deze werden later door Hamas overgenomen. Israël tolereerde en financierde (deels) zelfs de beweging omdat zij de populariteit van de PLO ondermijnde. Politieke activiteiten werden in die jaren door Israël onderdrukt.
Islamitische Universiteit van Gaza, opgericht door voorloper van Hamas.
Hamas nam in 1987 de religieuze ideologie van zijn voorgangerorganisatie grotendeels over. Dat vervaagde enigszins in de jaren ’90 en kwam in 2006 (verkiezingen) op het tweede plan. Militaire acties werden aanvankelijk religieus onderbouwd (‘jihad’), later meer politiek gemotiveerd. Voor deze ontwikkeling van religie naar politiek is de steeds ellendiger situatie van de bevolking in de jaren ’80 en het gebrek aan resultaten van de niet-gewapende strijd (diplomatie), waarschijnlijk doorslaggevend geweest. Het machtsmonopolie van Hamas in de Gazastrook sinds 2007 en wellicht ook het extreme Israëlische geweld tegen de burgerbevolking in de jaren 2008 tot 2014, heeft volgens veel waarnemers geleid tot een benadrukken van islamitische waarden.
Door middel van een uitgebreid netwerk van tunnels tussen de Gazastrook en Egypte heeft Hamas er sinds de blokkade van de Strook door Israël vanaf 2007, voor kunnen zorgen dat de aanvoer van de noodzakelijke bestaansmiddelen niet onder een bepaald minimum kwam (www.jaffadok.nl/gaza-bevolking). Ook wapens werden langs die weg aangevoerd. Over de vraag in hoe de tunnels een economische dan wel een militaire aangelegenheid waren lopen de meningen uiteen.
Veruit de belangrijkste donor en organisator van gezondheids- en onderwijsvoorzieningen is in Gaza naast Hamas, de UNWRA (United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East). (www.jaffadok.nl/externe-hulp)
De politieke rol van Hamas
In de beginjaren was Hamas sterk nationalistisch en religieus gedreven. Het gericht zijn op de eigen Palestijnse natie is gebleven. Het religieus dogmatische is verminderd en deels vervangen door pragmatisme. Hamas kreeg een structuur met een politiek besluitvormingsorgaan: de ‘Consultative Council’. Daarnaast is er een militaire organisatie: Izz ad-Dinal-Qassam, de Qassam Brigade. En er is de welzijnsorganisatie.
Het vredesproces van Oslo leidde tot het ‘salonfähig’ maken van de PLO en Fatah, de belangrijkste partij daarbinnen. Om internationaal geaccepteerd te worden door de VS en vervolgens Europa erkende de PLO de staat Israël (weliswaar niet als joodse staat). De PLO gaf ook het gewapend verzet op. Hamas begon juist in de jaren ’90 aanslagen te plegen op Israëlische doelen. De Palestijnse Autoriteit (PA) werd gevormd als bestuurlijke autoriteit in de bezette gebieden. Daarmee begon ook de samenwerking tussen de nieuwe Palestijnse veiligheidsdienst en de Israëlische binnenlandse veiligheidsdienst en het leger. Hamas weigerde zich aan te sluiten bij de PLO en kwam buiten de Oslo-structuur te staan. Mede als gevolg van de corruptie binnen de PA en de steeds nauwere samenwerking met de Shin Beth en het leger, groeide de populariteit van Hamas. Dat was ook het geval in de Westelijke Jordaanover waar inmiddels vele Hamas-voorzienigen functioneerden terwijl de PA daarin tekort schoot.
In 2006 won Hamas de Palestijnse verkiezingen, waaruit bleek dat ook onder seculiere Palestijnen de organisatie populair was geworden. De VS, Israël en in het kielzog daarvan de EU boycotten vervolgens met succes de pogingen van Hamas om een bredere regering te vormen en zorgden dat Fatah weer de macht in de PA overnam. Sindsdien bestrijden de veiligheidsdiensten van de PA Hamas in de Westelijke Jordaanoever. In Gaza slaagde deze overname niet en werd Hamas de (internationaal niet erkende) bestuurder nadat het Fatah had verdreven.
De deelname door Hamas aan de verkiezingen van 2006 leidde tot een verschuiving fundamentalistisch-ideologisch naar meer pragmatisch. Dit komt tot uiting in het verkiezingsprogramma ‘Electoral Platform for Changes and Reform’ en het daarna opgestelde regeringsprogramma ‘Government Platform’. In de Gazastrook houdt Hamas er een islamitische agenda op na.
De militaire betekenis van Hamas
De kritiek op het niet-deelnemen aan de strijd tegen de bezetter nam in de jaren ’80 toe, vooral onder jongere leden. De PLO had tot die tijd niets bereikt met onderhandelingen. In 1987 gaf Yassin toestemming voor de oprichting van Hamas, binnen al-Mujamma. Hamas groeide vanaf dat moment snel en speelde een vooraanstaande rol in de eerste Palestijnse volksopstand, de eerste intifada (www.jaffadok.nl/1e-intifada). Sheikh Yassin werd in 1988 gearresteerd (hij werd later door Israël vermoord).
Gevechten tussen Hamas en Fatah in de Gazastrook in september 2007.
Tot 1994 richtte Hamas zich op beperktere vormen van geweld, tegen het Israëlische leger. Vanaf 1994 werden ook zelfmoordaanslagen gepleegd, ook tegen burgers. Deze periode duurde tot ongeveer 2002. Rond die tijd zag Israël kans de zelfmoordaanslagen effectief tegen te gaan door een groot aantal maatregelen, waarvan slechts een klein aantal direct verband hielden met die aanslagen. In publicaties over deze periode wordt geregeld de vraag opgeworpen of de toenmalige regering Sharon het überhaupt in zijn belang achtte dat de aanslagen ophielden. De twijfel daarover wordt gevoed door het liquidatiebeleid van Israël dat zich (op zijn minst) ook op gematigde figuren richtte (www.jaffadok.nl/israel-tweede-intifada). De keuze van Hamas, eind jaren ’90 om een politieke organisatie te worden heeft er belangrijk toe bijgedragen dat jihadisten geen invloed hebben gekregen in de Palestijnse beweging.
De militaire organisatie van Hamas heeft in de Gazstrook één rivaliserende organisatie van enige betekenis, de Islamitische Jihad. Die organisatie heeft de oorspronkelijke religieuze lijn voortgezet en bemoeit zich nauwelijks met politiek. Ook Fatah heeft (sinds 2007 alleen in de Westelijke Jordaanoever) een gewapende tak, de Al-Aqsa Martelaren Brigade.
Israël trok in 2005 de consequentie uit het gegeven dat militaire aanwezigheid op de grond in zowel de Westelijke Jordaanover als de Gazastrook niet meer realiseerbaar was zonder zeer grote offers. Het trok zijn kolonisten en het leger terug uit de Gazastrook (de ‘disengagement’). Hamas en veel Palestijnen zagen dit als een overwinning. Vanaf die tijd begon het vrijwel totaal isoleren van de Gazastrook van de buitenwereld. Ook werd een aanvang gemaakt met het van tijd tot tijd intensief bombarderen van de Strook, soms gepaard gaande met een grondoffensief, waarbij zowel de bevolking werd getroffen als de infrastructuur verwoest.
Na de laatste grote militaire operatie in de zomer van 2014 wint onder analisten de opvatting terrein dat Israël erop uit is om het leven in de Strook onmogelijk te maken en (het grootste deel van) de bevolking te willen verdrijven. In deze jaren is de militaire tak van Hamas belangrijker geworden. De Palestijnse bevolking, in toenemende mate ook in de Westelijke Jordaanoever, meent dat Israël niet zozeer reageert op het geweld van Hamas (met name de Hamasraketten) maar dat de opeenvolgende operaties een ander, lange termijn doel dienen. De militaire tak van Hamas is in die visie niet de oorzaak van de Israëlische aanvallen, maar de laatste drempel tegen veel verder gaande langdurige of zelfs permanente militaire aanwezigheid op de grond.
Hamas heeft een eigen wapenproductie. Hamas verwerft zijn wat meer geavanceerde wapens volgens de meeste bronnen vanuit Iran en in mindere mate vanuit Syrië en Libanon (Hezbollah). Een voorbeeld zijn de Farj 5 raketten. De raketten bleken tijdens de aanval op Gaza in juli/augustus 2014 een grotere reikwijdte te hebben dan voorheen, maar er kunnen niet met enige precisie vooraf gekozen doelen mee worden geraakt.
GEWELD IN EN ROND DE GAZASTROOK
(www.jaffadok.nl/gaza-2008-2009-en-2012)
Juli/augustus 2014: Operatie Protective Edge. 2.100 doden en 11.000 gewonden.
November 2012: Operatie Wolkkolom. 155 doden, ruim 1000 gewonden.
Maart 2012: Luchtaanvallen op Gaza. 24 tot 27 doden en 80 gewonden.
December/jan. 2008/09: Operatie Gegoten Lood. 1.400 doden en 5.000 gewonden.
Februari 2008: Operatie Hete Winter. 112 doden en 150 gewonden.
Juni/juli 2008: Operatie Zomerregen. (Aantal gewonden?); 202 doden.
(2005: Terugtrekking 8.000 joodse kolonisten uit de Gazastrook)
Mei 2004: Operatie Regenboog. Huisverwoestingen ten behoeve van vrij schootsveld vanuit wachttorens. 17.000 mensen dakloos.
2000 tot 2005: Tweede Palestijnse volksopstand (“intifada”). Groot aantal slachtoffers (ook) in de Gazastrook.
Jaren ’90: Oslo-proces. Perfectionering pasjessysteem. Afsnijden Gaza van de Westelijke Jordaanoever.
1987 tot begin jaren ’90: Afsnijden Gazaanse economie van de Israëlische, inclusief stoppen pendel goedkope Palestijnse arbeiders naar Israël.
Vanaf december 1987: Eerste Palestijnse volksopstand. Veel slachtoffers (ook) in Gaza.
Vanaf 1967: Beginnende joodse kolonisatie. Greep militair bestuur op Gazaanse maatschappij.
1948 – 1967: Gaza onder Egyptisch gezag. Kleine militaire acties door Israël, gericht tegen infiltranten en boeren die terug willen naar hun grond.
1947 – 1948: Vlucht en verdrijving van 700.000 tot 800.000 Palestijnse Arabieren, van wie velen terecht komen in Gaza.
Bestuur door Hamas: civiele, politionele en economische taken
Voor het bestuur was van 1994 tot 2007 de PA verantwoordelijk. Het civiele bestuur over de Gazastrook was rond 2007 chaotisch en deels weggevaagd door gewapende benden. Het ambtenarenapparaat was zeer aanzienlijk uitgedijd. Hamas zorgde voor ‘law and order’ en een sanering van het bestuursapparaat (de PA had zijn 80.000 ambtenaren opgedragen thuis te blijven in het kader van de boycot van Hamas). De laatste jaren groeit de kritiek op het autoritaire karakter van het Hamas-bestuur. De financiële sector van de Gaza-economie is bijna per definitie ondoorzichtig omdat het gebied is afgesneden van reguliere financiële instellingen. Zie verder met name publicaties van prof. Yezid Sayigh, Brandeis University.
De steun voor Hamas in de Palestijnse bevolking
De populariteit van Hamas heeft in de afgelopen dertig jaar sterk gefluctueerd. De constante steun onder een deel van de bevolking is gebaseerd op de religieuze uitgangspunten waaraan de beweging vele tientallen jaren trouw is gebleven. De Palestijnen in het algemeen zijn niet uitgesproken religieus dan wel seculier. Dat geldt ook voor het merendeel van de bevolking van de Gazastrook, die als vluchteling van buiten de Strook afkomstig is. Het sociale vangnet dat Hamas van oudsher heeft overeind gehouden zorgt ook voor een constante welwillendheid naar de organisatie. Hamas is door de bevolking altijd gezien als niet dan wel veel minder omkoopbaar dan Fatah.
De fluctuatie in de populariteit, die in de loop de jaren vrij groot is geweest hangt samen met uitzicht op een politieke oplossing van het conflict met de Israëlische joden, dat de bevolking heeft of meent te hebben. In de eerste ‘Oslo’-jaren, van 1993 tot circa 1997 nam het geloof in de politieke koers van de PLO toe en de aanhang van Hamas af. Vanaf 1997 taande het geloof dat ‘Oslo’ leidde tot verbetering van het lot van de Palestijnen. Daarna werd Hamas steeds meer gezien als de organisatie die de eer van de Palestijnen hoog hield door zijn gewapend verzet. Vanaf 2005 toen de tweede intifada afliep en de leiding van de PLO (weer) intensief met de Israëlische geheime dienst begon samen te werken, nam de populariteit van Hamas zeer toe. In 2006 won de organisatie de verkiezingen.
De opvattingen van Hamas en zijn programma
Rond 1974 ontstond een principieel verschil tussen de PLO en de Palestijnse Moslimbroederschap (later Hamas): de PLO liet geleidelijk het doel van het doen verdwijnen van de staat Israël varen en begon zich te concentreren op het stichten van een Palestijnse staat op de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. Hamas is van het doen verdwijnen van de staat Israël als doel, hooguit afgeweken in die zin, dat de Palestijnse staat zoals bedoeld door de PLO als een tussenstap aanvaardbaar is.
Tot ver in de jaren ’90 was Hamas’ doel de bevrijding van geheel Palestina: Israël plus de bezette gebieden. Sinds eind jaren ’90 wordt een Palestijnse staat in de Westelijke Jordaanoever en Gaza als eerste stap genoemd. Vanaf 2005 is de bevrijding van ‘historisch Palestina’ vervangen door ‘de stichting van een onafhankelijke en soevereine staat’. Een vorm van een twee-statenmodel lijkt een mogelijkheid te zijn. Israël wordt echter nergens officieel erkend.
Toen Hamas in 2006 probeerde een eenheidsregering te vormen (binnen het kader van de Palestijnse Autoriteit) verklaarde leider Khaled Meshaal het feit dat de PA is gebaseerd op de Oslo Akkoorden “een realiteit“. En: “Wij verzetten ons ook niet tegen het vredesplan van de Arabische Liga”. Verder bood hij een volledige normalisatie aan van de betrekkingen met Israël in ruil voor een terugtrekking tot de grenzen van 1967 en een “overeengekomen oplossing voor het vraagstuk van de terugkeer van de vluchtelingen, gebaseerd op VN-resoluties.
Sheikh Yassin. Spiritueel leider van Hamas, door Israël gedood in 2004.
Hamas heeft vele malen verklaard akkoord te zullen gaan met een door de PA onderhandeld akkoord met Israël, mits dat in een Palestijns referendum wordt goedgekeurd. De organisatie heeft sinds ongeveer de eeuwwisseling een politieke oplossing gezocht en is, met name in de periode 2005-2007, met constructieve voorstellen is gekomen. (Elshout, 2009) De realiteit wijkt wat dit betreft ver af van de in Westerse landen wijd verbreide opvatting dat Hamas “uit is op vernietiging van Israël”. Vanaf de tweede helft van de jaren ’90 is de praktisch-politieke opstelling van Hamas ook steeds verder gaan afwijken van het oude handvest van de organisatie.
Wat betreft het naleven van vaak door internationale bemiddeling tot stand gekomen bestanden heeft Hamas een goede staat van dienst. Ook voor bestanden die tot stand kwamen na de tweede intifada (in 2006, 2008 en 2012) gold dat ze door grootschalig Israëlisch geweld ten einde kwamen. (Elshout, 2003)
Meshaal volgens Haaretz, 22/12/2011: “We have political differences, but the common ground is the state on the ’67 borders. Why don’t we work in this common area.” Door zijn deelname aan de zogenaamde eenheidsregering met Fatah vanaf april 2014, plaatst Hamas zich praktisch gesproken binnen de structuur van de Oslo Akkoorden inclusief de aparte Palestijnse staat (op zijn minst als tussenoplossing).
De positie van Hamas ten aanzien van strijdpunten rond de blokkade
Medio juli 2014 publiceerde Hamas tijdens de Israëlische aanvallen tien voorwaarden voor een tien jaar durend staakt-het-vuren met Israël:
- opheffing van de blokkade; opening van de grensovergangen
- internationalisatie van de Rafah-grensovergang (VN plus enkele Arabische landen)
- terugtrekking van Israëlische troepen; internationale troepen langs de grenzen
- vrijlating van gevangen genomen Palestijnen in de weken voor de Israëlische aanval
- toestaan aan Palestijnse boeren hun land tot aan het grenshek te bebouwen
- heropening van de haven en vliegveld onder VN-beheer
- visserijzone tot tien kilometer
- verbetering van het vergunningenbeleid voor het bidden in de Al Aqsa Moskee
- geen Israëlische interventie in de overeenkomst tot samenwerking Fatah-Hamas
- herstel van de economische zone en economische ontwikkeling in de Gazastrook.
De erkenning van Hamas als gesprekspartner
Toen Hamas in 2006 de verkiezingen in de bezette gebieden had gewonnen nam het de regeringsmacht binnen de Palestijnse Autoriteit over. Israël en de VS reageerden met een financiële boycot en ondermijning van de PA. De EU volgde. De verkiezingen waren ‘gemonitord’ door internationale waarnemers onder wie een ruim aantal Europeanen. Deze kwamen tot het oordeel dat de verkiezingen eerlijk waren verlopen. (factsheet nr. 12, februari 2006, Canadians for Justice and Peace in the Middle East)
Hamas probeerde vervolgens een eenheidsregering te vormen. Ook die poging werd effectief tegengegaan. Aan Hamas werden eisen gesteld (zoals de erkenning van Israël) ten aanzien waarvan de organisatie zich al flexibel had getoond, maar waarvan het politiek onmogelijk was er op dat moment openlijk voor te ‘buigen’. Daarna brak geweld uit, wat ertoe leidde dat Fatah de macht greep in de Westelijke Jordaanoever en Hamas in de Gazastrook.
Vanaf dat moment wordt door Israël, de VS en de EU uitgegaan van de fictie dat Fatah de legitieme bestuursmacht heeft in de Westelijke Jordaanoever, het Hamasbestuur in de Gazastrook niet legaal is en de organisatie zelf als ‘terroristische’ entiteit geen gesprekspartner kan zijn. De ‘geen dialoog met Hamas’-politiek van de EU sluit aan op de lijn die is vastgesteld binnen het zogenaamde Midden-Oosten Kwartet.
Hamas als ‘terroristische’ entiteit
Hamas wordt aangemerkt als een terroristische organisatie door de meeste Westerse landen, waaronder de VS (sinds 1993) en de Europese Unie als geheel en door enkele andere landen waaronder Israël, Egypte en Japan (www.jaffadok.nl/terrorisme). Als gevolg van deze ‘terrorisme’-kwalificatie weigeren de VS en de EU Hamas te accepteren als gesprekspartner. Acceptatie van de drie eisen die aan Hamas worden gesteld om aan overleg deel te kunnen nemen zouden Hamas in dezelfde positie brengen als Fatah en de PLO in 1993 aan het begin van het Oslo-proces:
1) erkennen van Israël (nb: sinds enkele jaren eist Israël erkenning als joodse staat)
2) onderschrijven van alle eerder door de PLO/PA geaccordeerde overeenkomsten (nb: dat is in de praktijk van het Osloproces geïnterpreteerd als onder meer samenwerking met de Israëlische veiligheidsdiensten)
3) het afzweren van de gewapende strijd als middel (nb: dit betekent feitelijk het onder commando van de PA brengen van de militaire tak van Hamas).
Internationale contacten van Hamas
Op het niveau van de religieuze leiders heeft Hamas al zeer lang contacten onderhouden met de Moslimbroederschap in Egypte. Tijdens de dictatuur van Mubarak waren de contacten met Syrië intensief. Dat verminderde aanzienlijk van 2011 toen het Syrische verzet tegen het Assad-regiem begon. Khaled Meshaal, de leider van Hamas die in Damascus verbleef, weigerde een volledige steunverklaring aan Assad af te geven en vertrok naar Qatar. Met Iran zijn geleidelijk goede banden ontstaan, hoewel vanaf 2011 minder intensief. Iran heeft naar alle waarschijnlijkheid een grote rol gespeeld in de bewapening van Hamas. Tijdens de regering Morsi in Egypte werden de banden aangehaald. Na de staatsgreep van generaal Al Sisi zijn de verhoudingen met dat land slecht. De relaties met het Libanese Hezbollah worden gekenmerkt door solidariteit aangezien men met dezelfde vijand heeft te maken. Maar van een gezamenlijke militaire strategie lijkt nauwelijks sprake; de politieke context waarin beide operaties opereren is totaal verschillend (www.jaffadok.nl/hezbollah). In religieuze zin is er geen bijzondere verwantschap: Hezbollah is shiitisch, Hamas soennitisch.
Hamas en Fatah
Sinds 2011 werken beide partijen aan een gezamenlijke participatie in één politiek systeem. Dat wil vooral zeggen: binnen de PA-structuur. Hamas leek er toen al klaar voor. Binnen Fatah is een belangrijke stroming voorstander. De bekendste vertegenwoordiger daarvan is Marwan Barghouti die in een Israëlische gevangenis zit. Tegenstanders binnen Fatah bevinden zich met name binnen de met de VS en Israël samenwerkende veiligheidsdiensten van Fatah. Tegenstanders zijn onder andere te vinden onder aanhang van Mohammed Dahlan. Deze was het hoofd van de bij de start van het Osloproces (1994) door de VS opgezette Preventive Security Service (PSS) in de Gazastrook, met 20.000 medewerkers. In april 2014 is een nieuwe poging op gang gebracht om te komen tot een eenheidsregering.
Literatuursuggesties:
1. Hroub, Khaled. Hamas: Political Thought and Practice. IPS, 2000.
2. Hroub, Khaled. Hamas, a Beginners Guide. Londen, Pluto Press, 2006.
3. Hroub, Khaled. A ‘New Hamas’ through Its New Documents. Journal of Palestine Studies, 2006.
4. Ruling Palestine I: Gaza under Hamas. Middle East Report N°73 – 19 maart 2008
5. Schanzer, Jonathan. Hamas versus Fatah: the Struggle for Palestine. New York, Palgrave Macmillan, 2008.
6. Janssen, Floor. Hamas and its position towards Israël. Den Haag, Clingendael,2009.
7. Roy, Sara. Hamas and Civil Society in Gaza: Engaging the Islamist Social Sector. Princeton/Oxford, Princeton University Press, 2011.
8. Levitt, Matthew. Hamas: Politics, Charity, and Terrorism in the Service of Jihad. New Haven/Londen, Yale University Press, 2006.
9. Henry Siegman. Hamas: The Last Chance for Peace? New York Review of Books, 17 april 2006.
10. Bosgra, Sietse en Paul Aarts. Praten met Hamas, Internationale Spectator, april 2008,
11. Jan Elshout. Socialisme en Democratie (S&D), 2009.
12. Jan Elshout. De Brug, 2003.
13. Ahmad, Hisham. Hamas: From Religious Salvation to Political Transformation: The Rise of Hamas in Palestinian Society. Jeruzalem, PASSIA, 1994.
14. Uijtendaal, Wendy. Wat is Hamas? (literatuurstudie). Medio 2011.
Sites en zoektermen:
1. Menachem Klein, Hamas
2. Uri Avnery Hams
3. Der Spiegel, Khaled Meshaal
4. jmcc.org, Prof. Yezid Sayigh. Hamas Rule in Gaza: Three Years On
5. Yezid Sayigh, Hamas
6. Egypt Hamas
7. www.brookings.edu, Hamas tunnels
8. Eran Shayshon, Fatah Hamas
9. Azmi Bishara, Hamas
10. Preventive Security Service (PSS), Mohammed Dahlan
11. Marwan Barghouti, Palestinian unity
CITATEN:
1. “Hamas, to my great regret, is Israel’s creation.” Avner Cohen, Wall Street Journal, 24/01/2012.
2. “We will never recognize the legitimacy of the Israeli occupation, and therefore there is no legitimacy for Israel, no matter how long it will take, …” Hamasleider Khaled Meshal in een openbare speech in Gaza op 06/12/2012. (The Observer, 09/12/2012 en NYTimes, 08/12/2012)
3. “What the Israeli occupation failed to achieve in battlegrounds can never be acquired on political floors”. Hamasleider Haniyya op 05/08/2014 (occupiedpalestine.wordpress.com, 06/08/2014).
>4. “The media constantly intone that Hamas is dedicated to the destruction of Israel. In reality, Hamas leaders have repeatedly made it clear that Hamas would accept a two-state settlement in accord with the international consensus that has been blocked by the U.S. and Israel for 40 years.” Noam Chomsky, www.israeli-occupation.org, 10/08/2014.