In de jaren voorafgaand aan de Madrid akkoorden in 1991, waren er nog steeds veel spanningen tussen Israël en Palestina. In 1987 was de eerste Intifada losgebarsten en vooraf in 1990 was Irak Koeweit binnengevallen, wat de eerste golfoorlog startte. In Iran was er grote onrust ontstaan door de oorlog met Irak in de jaren ’80. Overal in het Midden-Oosten dreigden conflicten om grondstoffen , etnische minderheden of regimes uit te barsten. Het hele gebied in het Midden-Oosten dreigde onherstelbaar in een permanent conflict te vallen. Was er überhaupt wel ruimte voor vredesbesprekingen?
Aanleiding
Tussen alle conflicten door was er pas in 1991 ruimte voor vredesbesprekingen. De belangrijkste redenen voor het openen van deze besprekingen waren ten eerste de veranderde opstelling van de VS tegenover Israëlisch expansionisme wat zich voornamelijk manifesteerde in de vorm van illegale nederzettingen. Secretary of State James Baker zei in 1989 al op de AIPAC1 conferentie dat Israël zijn expansionistische politiek moest stopzetten. Deze uitspraak brak fundamenteel met de voorgaande jaren waarin de Reagan administratie Israël sterk steunde. Daarnaast was de Golfoorlog in 1991 net afgelopen, wat ruimte schiep voor vredesinitiatieven.
Ten tweede verklaarde Yasser Arafat in de late jaren ’80 dat de PLO genoegen zou nemen met een Palestijnse staat op 22% van het originele Palestijnse grondgebied en alle vorm van gewelddadige verzet richting Israël zou stoppen. Deze geheel nieuwe vorm van acceptatie door een Palestijns vertegenwoordigend orgaan brak compleet met het verleden. Dit omdat de Palestijnen sinds 1948 gepleit hadden voor terugname van verloren land. In feite accepteerden de Palestijnen de VN-Resolutie waarin Israël haar grenzen van 1967 behield. De VS sprong direct op deze nieuwe politiek in en probeerde de PLO richting vredesbesprekingen te bewegen.
Ten derde was de koude oorlog in 1991 ten einde gekomen. De Russische president Gorbatsjov en Bush Senior konden nu samenwerken voor stabilisatie in het Midden-Oosten. Doordat Syrië en andere Arabische landen hun militaire en politieke machtssteun verloren door de ineenstorting van de Sovjet-Unie, zochten zij wanhopig naar ontspanning in de regio. Wat verder van belang is, is dat Gorbatsjov toestond dat er gigantische aantallen Russische Joden naar Israël mochten emigreren. Dit als gevolg van het ineenstorten van de Sovjet-Unie.
Door al deze ontwikkelingen op het politieke gebied in de regio was er ineens ruimte voor gesprekken, iets wat voor 1991 nog ver weg leek.
De conferentie
Het probleem dat vooraf ging aan de besprekingen was dat de Israëlische overheid van dat moment, onder leiding van Yitzhak Shamir, de besprekingen wilden betreden op basis van economische steun van de VS. De VS erkenden geen economische hulp aan het bevolken van illegale nederzettingen als humanitaire projecten. Het leek er op dat de VS niet meer klakkeloos zou meewerken aan het beleid van Israël. Echter ontstond hierdoor een politiek machtsspel waarin de rol van de VS niet alleen in Israël getest zou worden, maar in de hele regio. Zou Israël verder gaan met het bouwen van illegale nederzettingen dan kon de Israëlische regering niet op de volle 10 miljard dollar aan steun rekenen. Hierdoor moest Shamir toegeven en werd de bouw van nederzettingen tijdelijk stop gezet.
De regering van Shamir had teveel vertrouwd op de joodse lobby in Washington om druk te zetten op Bush om de steun door te zetten. Bush en Baker hadden namelijk druk gezet op Israël door een voorstel aan het congres te presenteren voor een 120 daagse vertraging van steun aan Israël. De strategie had gewerkt, Israël kwam naar de besprekingen in Madrid.
Diverse groepen waren aanwezig in Madrid: Syrië, Libanon, Israël, de VS, de Sovjet-Unie en een gecombineerde groep van Palestijnen uit Gaza en de Westoever en Jordaniërs. Israël had gedreigd niet op te komen dagen als er PLO gezanten of anderen die geaffilieerd waren aan de PLO aanwezig waren. Toch behielden de Palestijnen op de conferentie voortdurend contact met de PLO die op dat moment in Tunis zat.
De besprekingen waren gebaseerd op drie ‘sporen’. Deze sporen bestonden uit vredesbesprekingen, economische afspraken voor steun en wederom de vraag of Palestina een eigen staat kon krijgen. Zoals al eerder besproken liepen de besprekingen vast op de onwrikbare standpunten van de VS en Israël over illegale nederzettingen.
Resultaat
Het directe resultaat was dat er in feite niet echt een verdrag op tafel kwam over de Israëlisch-Palestijnse kwestie. De Madrid onderhandelingen waren eigenlijk een opzet naar een geïntensiveerde bespreking tussen Israël en de PLO in Noorwegen. Iets wat later bekend kwam te staan als de Oslo akkoorden. De belangrijkste uitkomst van de Madrid conferentie was dat Israël en Palestina voor het eerst in de gehele geschiedenis van het conflict tegenover elkaar zaten. Palestina zat niet als volwaardig deelnemer in de besprekingen maar een start was aanwezig. De Madrid onderhandelingen hebben geleid tot frequente multilaterale en bilaterale gesprekken tussen Israël en Palestina.
noot 1: American Israel Public Affairs Committee