Vladimir Ze’ev Jabotinsky

Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 25 september 2019

(17 oktober 1880, Odessa – 3 augustus 1940, Hunter, N.Y., VS)

Leven

Vladimir Jabotinsky was een uitzonderlijke figuur. Hij staat bekend, grotendeels terecht, als een rechtse houdegen binnen de wereld van joodse paramilitaire milities in het Palestina van de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw. Hij speelde een belangrijke rol in het ontstaan van de staat Israël. Als zionistische leider kreeg hij blijvende bekendheid als de stichter van de militante Zionistisch Revisionistische beweging.

Jabotinsky was achttien toen hij vanuit Odessa zijn carrière begon als buitenlandcorrespondent. Al zeer jong verbleef hij in Bern en Rome voor studie. Om zijn literaire vaardigheden werd hij al snel bekend. Op zijn twintigste werd hij chef van de redactie voor cultuur van het prestigieuze (Russische) Odessa Nieuws waarin hij schreef onder pseudoniem Altalena. Ook als spreker bleek hij een natuurtalent. Beide vaardigheden zette hij in om zijn zionistische visie uit te dragen, gericht op het ‘herstel’ en de oprichting van een joodse nationale staat in Palestina. In 1903 vertegenwoordigde hij zionistische groepen op het zesde zionistische congres in Bazel en in 1908 verdedigde hij de zionistische zaak in het Ottomaanse Istanboel. Aanvankelijk bepleitte Jabotinsky vooral de culturele kant van het zionisme en het bevorderen van het Hebreeuws. Van meet af aan keerde hij zich tegen de Bund en andere niet- en anti-zionistische joodse organisaties.

Militaire leider met strategische visie

Al spoedig begon hij zich in te zetten voor de bewapening van de zionistische beweging.1 Jabotinsky werd een man van het politieke zionisme, het ging om een joodse staat. En militaire kracht was de enige weg daarheen, gecombineerd met een strakke commandostructuur en een diepe afkeer van diplomatie en onderhandelingen. Tijdens de oorlog (1914- 1918) zag hij in dat het Ottomaanse Rijk waartoe Palestina toen behoorde, de strijd ging verliezen en dat dat de joden de kans zou bieden om Palestina te koloniseren. Voorwaarde zou dan wel zijn dat de joden krediet zouden opbouwen bij de geallieerden, met name Frankrijk en Groot-Brittannië, door met hen mee te vechten. Jabotinsky nam de leiding van een joods legioen dat meevocht met de Britse strijdkrachten. Hij overtuigde de Britse regering om toe te staan dat joodse vluchtelingen uit het Ottomaanse Rijk militair werden ingeschakeld. Nadat in 1920 de Britten Palestina hadden veroverd werd hij een van de oprichters van de joodse strijdgroep Haganah die zich richtte tegen de Palestijnse Arabieren. Toen de Britten hem tot vijftien jaar dwangarbeid veroordeelden, veroorzaakte dat een zodanige protestbeweging, ook internationaal dat hij amnestie kreeg. Daarna werd hij actief in verschillende internationale zionistische organisaties, waaronder de Wereldunie van Zionistische Revisionisten (in 1925).

Midden jaren ’20 integreerde hij de militante jeugdorganisatie Betar in de Wereldunie van Revisionistisch Zionisten. Betar was vooral het product van het militante zionisme uit Oost-Europa, de Baltische landen, Polen en joodse gemeenschappen in Noord- en Zuid-Amerika en paste als fenomeen in de opkomende fascistoïde jeugdorganisaties in Duitsland en Italië. In het midden van de jaren ’30 ontstond een splitsing in de iets gematigder Nieuwe Zionistische Organisatie onder leiding van Jabotinsky en de ronduit fascistische stroming. Irgun (Irgun Zvai Leumi) werd de militaire arm van de eerste, LEHI (de ‘Stern Gang’) van de tweede. Jabotinsky bleef een maximalist: tegenover de Peel Commissie bepleitte hij in 1937 het recht van de joden op geheel Palestina inclusief Transjordanië. Zeer tegen de wens van de Britten eiste hij massa-emigratie van joden uit Oost-Europa naar Palestina, het zogenaamde plan Nordau. Hij deed dat vanuit de inschatting dat een nieuwe grote oorlog deze mensen fataal zou worden. Zijn belangrijkste tegenstander was David Ben-Goerion die tot 1964 kon tegenhouden dat Jabotinsky’s stoffelijk overschot naar Israël werd overgebracht, vanuit de Verenigde Staten waar deze tijdens een bezoek in 1940 was overleden. Uit de Irgun die in de jaren ’40 zeer actief bleef kwam later de Herut partij voort die weer de voorloper was van de partij Likoed.

Revisionistisch zionisme

In de gevangenis begon Jabotinsky een extreme vorm van zionisme te ontwikkelen, het revisionistisch zionisme. De revisionisten waren voor een joodse meerderheidsstaat aan beide kanten van de rivier De Jordaan. Zij keerden zich tegen vormen van socialisme en klasse conflicten binnen het zionisme. Jabotinsky bestreed Chaim Weizmann’s blijvende samenwerking met de Britten en het arbeiderszionisme van Ben-Goerion. Daarmee had hij een conflict met de hoofdstroming van het toenmalige zionisme en in feite met de overheersende West-Europese krachten binnen de beweging. In 1931 verliet hij het zionistische congres in Bazel na de afwijzing van zijn resolutie die het vestigen van een joodse staat aan beide zijden van De Jordaan tot doel zou moeten maken. Diplomatie, in de richting van Groot-Brittannië dan wel de Arabieren wees hij af. Alleen de wapens konden beslissen.

Kenmerkend is ook Jabotinsky’s betoog voor de Peel Commissie waar hij stelde dat het probleem van de joden niet alleen voortkwam uit het antisemitisme. Een fundamenteel probleem was in zijn visie de diaspora, de verspreiding van de joden onder verschillende naties die wel over een eigen staat beschikten. Joden vormden een stateloos volk. Nb: Rond de vorige eeuwwisseling implodeerden enkele grote veel-volkeren staten met als gevolg dat allerlei nationaliteiten vanuit die oude verbanden eigen staten konden creëren. Met name in Midden- en Oost-Europa raakten joden vermalen onder het fanatisme en het streven naar etnische zuiverheid waarmee dat veelal gepaard ging. De conclusie van Jabotinsky was dat een eigen staat voor joden waarbinnen zij een meerderheid vormden, een kwestie van leven of dood was en bijgevolg het culturele zionisme en culturele zelfontplooiing een kwestie van secundair belang.

Odessa: décor van Jabotinksky’s vormende jaren

De figuur Jabotinsky en de vanuit onze huidige optiek grote tegenstrijdigheden in zijn persoonlijkheid en zijn zionistische carrière zijn moeilijk te begrijpen zonder een korte schets van het Odessa van het einde van de negentiende, begin twintigste eeuw. Daarom volgt hieronder zo’n schets2. Nb: Voor een begrip van het rechtse zionisme in het algemeen in de periode van de Yishuv (1880 – 1948) zou het noodzakelijk zijn om de positie van de joden in West-Rusland, het Balticum en Polen erbij te betrekken. Van de organisatie Betar waren eind jaren ’30 vijftig duizend jonge Poolse joden lid.

Odessa had binnen het Russische Rijk een bijzondere positie door zijn strategische ligging aan de Zwarte Zee, zijn succes in de handel en zijn welvaart. Het was bovendien een nieuwe stad met een kosmopolitische, moderne stedelijke cultuur, gedragen door Russen en door de vele in betrekkelijk korte tijd toegestroomde joden. Deze joden onderscheidden zich van de overige joden in tsaristisch Rusland door hun secularisme. Een volkstelling in 1897 gaf aan dat de bevolking als volgt was samengesteld: Russen 46%, joden 34%, overigen 20%. De verschillende ethnische groepen hadden zeer veel onderling contact maar, zoals Jabotinksky schreef in zijn memoires: ‘We were quite friendly with our Christian classmates, even intimate with them, but we lived apart and considered it a natural thing that could not be otherwise…3 Zoals ook in andere Oost-Europese steden was de joodse gemeenschap sterk vertegenwoordigd in zakelijk-financiële sectoren: (…) they formed 66.2 percent of those involved in commercial activity, 83.3 percent of bankers, 87.5 percent of moneylenders, and 100 percent of moneychangers. They also successfully competed for several “free professions,” such as intelligentsia and artists, reaching a proportion of 42.4 percent of those occupied in those spheres. At the same time, Jews were underrepresented in the category of city workers, which was composed of 16.1 percent of Jews and 83.8 percent of Christians.4

Deze vooraanstaande positie van de joden speelde een belangrijke rol bij het opleven van antisemitisme. Veel niet-joden zagen joden om deze reden als een parasitaire groep binnen de stad. Dit ressentiment leidde tot gewelddadige incidenten en zogenaamde pogroms, en wel in 1821, 1859, 1871, 1881 en 1905 waarbij honderden doden vielen (bron: Zipperstein, The Jews of Odessa, 127). Daaraan werd deelgenomen door, almost every sector of the Christian population contributed to the anti-Jewish agitation and took part in the pogroms, including Greek grain monopolists, wealthy Russian merchants, nationalist Ukrainian intellectuals, those associated with liberal professions, government administration, and the “barefoot.” (bron: Encyclopedia Judaica, 2nd ed., vol. 15 (New York, 2007), s.v. “Odessa.”). Veel joden besloten te emigreren, vooral in de turbulente eerste jaren van de twintigste eeuw. In 1905 waren dat er bijna 50.000.5 Jabotinsky was toen 25 jaar oud en al een prominente figuur in de stad. De situatie verslechterde in ernstige mate in de (omliggende) Oekraïne na de februari revolutie van 1917 en de burgeroorlog. In Odessa zelf vond toen geen pogrom plaats, zeer waarschijnlijk omdat daar een zelfverdedigingseenheid was opgericht bestaande uit ex-officieren en -soldaten van het Russische leger. De ontwikkeling van Jabotinsky van jonge, literair getalenteerde, intellectueel gedreven zionist tot illusieloze militair strateeg heeft tegen achtergrond plaatsgevonden.

De intellectueel Jabotinsky

Jabotinsky werd intellectueel gevormd door multiculturele en kosmopolitische sfeer in Odessa. Naast zijn eerdergenoemde journalistieke werk liet hij een veelzijdig literair oeuvre na: novellen, drama, poëzie, literaire kritiek, vertalingen en feuilletons. Jabotinsky schreef veel, snel en goed. Een voorbeeld van zo’n artikel – dat bovendien inzicht geeft in zijn beroemd-beruchte ‘Iron Wall’-visie – is: The Iron Wall (origineel in Russisch, gepubliceerd in Razsviet, 4-11-1923)6. Ook in zijn meer politieke geschriften bereikte hij vaak een hoog literair niveau. Een verbazingwekkend voorbeeld daarvan is een artikel over lynchpartijen in Amerika en de onontkoombaarheid van het behoren tot een ras, geschreven in een tijd waarin discriminatie van zwarten weinig opzien baarde.

Jabotinsky was een ‘talenman’. Hij sprak zeker zes talen vloeiend maar zijn liefde gold in het bijzonder het Hebreeuws. Die taal was, ‘the most wonderful of languages, a language of a thousand antonyms, hard and strong as steel, while soft and gleaming as gold’. Hij nam in verschillende Europese landen initiatief tot het oprichten van scholen waar in het Hebreeuws werd lesgegeven en ondersteunde het uitgeven van lesboeken.

De sociale leer

Jabotinsky had een ideaalbeeld van een gemeenschap waarin ieder gelijkwaardig was en gelijke rechten had. Van daaruit schiep hij in gedachten een ideale joodse gemeenschap die trots was op zijn nationale waarden, zeker van zichzelf en doordrenkt van het besef van het hebben van onvervreemdbare rechten. Maar, vóór dat kon worden gerealiseerd moest eerst het ‘laboratorium’ tot stand worden gebracht dat wil zeggen, de joodse staat. Deze volgorde bracht hem in conflict met de sociaal-democratische hoofdstroom van het zionisme. Hij had duidelijke ideeën over het sociale vangnet – het bestrijden van armoede had hoogste prioriteit – waar de staat voor had te zorgen, maar die staat moest er eerst wel zijn.
Hoewel geen religieus mens had (ook) Jabotinsky de godsdienst nodig om tot een enigszins aannemelijke omschrijving van ‘het joodse volk’ te komen. Hij beschouwde de godsdienst als de kern van de joodse cultuur en de Bijbel als de authentieke expressie van de ‘geest’ en ethiek van het volk. Samen met het destijds algemeen gehanteerde begrip ‘ras’ was hiermee voor hem de uniciteit van het joodse volk/natie ten opzichte van andere volken/naties, vastgesteld. Het behoren tot een natie was volgens hem iets dat tot de gevoelswereld van ieder individu behoorde: “the feeling of national selfhood is steeped in the blood of the human being“.
Jabotinsky’s favoriete filosoof was merkwaardig genoeg Nietzsche, de sloper van heilige huisjes: “In our youth, who was the teacher and prophet of all those ignited, who, by their guilt (or to their credit) all the fences in our world now burn? His name was Nietzsche.

De blijvende betekenis van Jabotinsky

Jabotinsky was de held van veel Oost-Europese joden die gemangeld werden tussen de toenemende vijandigheid van buitenaf, de beperkte mogelijkheden om naar Amerika te emigreren en het gebrek aan perspectief dat de traditionele, benauwde eigen gemeenschappen konden bieden.

Kennis van het gedachtegoed van Jabotinsky en het succes van zijn beweging in Polen, Oost-Europa en West-Rusland is essentieel voor begrip van het latere Israëlische militarisme, het fundamentele wantrouwen ten opzichte van de niet-joodse wereld en het daarmee gepaard gaande geringe vermogen tot empathie met niet-joodse ‘vijanden’.
De tijdelijke ‘overwinning’ van de Ashkenasische elite, politiek verenigd in de Israëlische Arbeidspartij, op de revisionistische stroming van Jabotinsky heeft na 1948 drie tot vier decennia lang de onderliggende gedachtewereld van het Oost-Europees zionisme aan het zicht onttrokken. De opkomst van Likoed, mede dankzij de gediscrimineerde ‘Arabische’ Mizrahi heeft de sluier van West-Europese cultuur die over Israël lag grotendeels weggetrokken. Jabotinsky’s invloed bleek blijvend te zijn geweest.

Publicaties:

  1. Daniel Kupfert Heller. Jabotinsky’s Children: Polish Jews and the Rise of Right-Wing Zionism. Kindle Edition, Princeton University Press, 2017.
    (The country also served as an inspiration and incubator for the development of right-wing Zionist ideas. Jabotinsky’s Children draws on a wealth of rare archival material to uncover how the young people in Betar were instrumental in shaping right-wing Zionist attitudes about the roles that authoritarianism and military force could play in the quest to build and maintain a Jewish state. https://press.princeton.edu/titles/11134.html
  2. Colin Schindler. “The Rise of the Israeli Right: From Odessa to Hebron. Cambridge University Press, 2015.
  3. Encyclopedia Judaica, 2nd ed., vol. 15 (New York, 2007),
  4. Michael Stanislawski, Zionism and the Fin-de-Siècle: Cosmopolitanism and Nationalism from Nordau to Jabotinsky (Berkeley, 2001).
  5. Israel Kleiner. Jabotinsky and Ukrainian Nationalism: A Reinterpretation. From Nationalism to Universalism: Vladimir Ze’ev Jabotinsky and the Ukrainian Question. Edmonton/Toronto, Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, 2000.
  6. Shmuel Katz. Lone Wolf: A Biography of Vladimir (Ze’Ev) Jabotinsky. Barricade Books, 1996.
  7. Jacob Shavit, Jabotinsky and the Revisionist Movement, 1925–1948 (Totowa, N.J., 1988)
  8. Patricia Herlihy. Odessa: A History, 1794–1914. Cambridge, Mass.: Harvard University Press for the Harvard Ukrainian Research Institute, 1986
  9. Joseph B. Schechtman, The Vladimir Jabotinsky Story, 2 vols. (New York, 1956–1961)
  10. Steven Zipperstein. The Jews of Odessa: A Cultural History, 1794–1881. Stanford University Press, 1985

Zoektermen Jabotinsky

 

Citaten

  1. There is no other work in the world more splendid than the work of the journalist. The role of the journalist in the field of humanities is like the function of the circulatory system in the body or the role of commerce in international economy.” Jabotinsky, http://en.jabotinsky.org/zeev-jabotinsky/articles/
  2. (As Begin commented in 1965:) Above all, Ze’ev Jabotinsky was the bearer of the vision of the State in our generation. After Herzl, there was none but him to carry on high the vision of redemption – even in the face of renegades. This is the truth. There is no need to elaborate. (Menachem Begin, ‘Ze’ev Jabotinsky: What Did We Learn from Him?’, in Harry Hurwitz, Menachem Begin (Johannesburg, 1977), 49-50.)
  3. Are you interested in the revival of liberalism, the old-fashioned creed of the nineteenth century? I feel its time is coming; I think in about five years it will have enthusiastic crowds of youth to back it and its catchwords will be repeated all the world over with the same hysteria as those of Communism used to be five years ago, those of fascism today; only the effect will be deeper as liberalism has roots in human nature which all barrack-room religions lack. Letter to Mr Bartlett, 9 December 1938, Jabotinsky files 2/28/2, Jabotinsky Institute, Tel Aviv.

Voetnoten

1 https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Jabotinsky_Vladimir
2 (https://journals.openedition.org/monderusse/9324#tocto2n3; Attitudes towards Jews in Odessa: From Soviet rule through Romanian occupation, 1921-1944. Diana Dumitru blz. 133-162)
3 Geciteerd in Herlihy, Odessa: A History, 1794-1914, 255
4 (https://journals.openedition.org/monderusse/9324#tocto2n3; Attitudes towards Jews in Odessa: From Soviet rule through Romanian occupation, 1921-1944. Diana Dumitru blz. 319-320; cijfers hebben betrekking op het jaar 1881
5 Herlihy, Odessa: A History, 1794-1914, 258
6 http://en.jabotinsky.org/media/9747/the-iron-wall.pdf