Bi-nationale staat

Door: Jan Schnerr - Laatst aangepast op: 29 september 2019

De bi-nationale staat, oplossing of luchtfietserij?

De ‘bi-nationale staat’ is het meest genoemde alternatief voor de zelfstandige Palestijnse staat naast de joodse staat (de zogenaamde ‘tweestaten oplossing’). Veertig jaar geleden kwam het idee van een aparte, zelfstandige Palestijnse staat in discussie. In 1993 werd dat idee als politiek doel vastgelegd in de Oslo Akkoorden. Nu, meer dan 25 jaar later moet de soevereine Palestijnse staat misschien worden bijgezet in het museum van Goede Bedoelingen. Daarom wordt de bi-nationale staat, één staat voor joden en Palestijnen vaker genoemd in serieuze discussies. Wat is het en is het realistisch?

Wat is een bi-nationale staat?

Onder een bi-nationale staat wordt meestal verstaan, één staat die voor twee (of meer) etnische groepen of volken die binnen zijn grenzen leven, deels aparte structuren en wetten heeft. Terwijl een burger in een eenheidsstaat vooral individuele rechten heeft, stemrecht, vrijheid van godsdienst, etc., zijn veel van zulke zaken in de bi-nationale staat geregeld voor het collectief, de etnische groep: “de Palestijnen”, “de Joden”. Daarmee wordt bijvoorbeeld voorkomen dat een etnische minderheid bij alle verkiezingen weggestemd wordt en dus nooit aan de regering deelneemt. Regelmatig wordt in de discussie gesproken over een “bi-nationale confederale staat”. Ook daarmee wordt in essentie gedoeld op een staat die ruimte geeft aan de twee nationale identiteiten en op essentiële terreinen soevereiniteit garandeert voor elk van die bevolkingsgroepen.

Een bi-nationale staat Israël-Palestina zou betekenen dat het een land is van twee naties, de joodse en de Palestijnse. Dat zou betekenen dat Israël dus geen exclusief joodse staat meer is. Het “recht van het joodse volk op het Land Israël” – dat wil zeggen, een historisch of een door God gegeven recht op de grond – past niet in het model van een bi-nationale staat. Een consequentie zou ongetwijfeld zijn dat in zo’n staatsconstructie een evenwicht gezocht zal gaan worden tussen de mate waarin het land open staat voor joodse respectievelijk Palestijnse immigranten van buiten Israël-Palestina.

Gevoelig onderwerp. Waarom?

Het pleidooi voor een bi-nationale staat ligt politiek en emotioneel zeer gevoelig. Het betekent namelijk het opgeven van het idee – en de realiteit – van een joodse staat Israël, een staat waar alle joden ter wereld hun nationaal tehuis kunnen vinden en waar joden als burgers een exclusieve positie hebben. Een land als Duitsland bijvoorbeeld, heeft het bestaansrecht van Israël tot een van de pijlers van zijn buitenlandse politiek verklaard en daarmee ieder alternatief voor het tweestaten model tot non-discussie. Duitse politici worden geacht dat discussietaboe te respecteren ‘in verband met de Duitse geschiedenis’ tussen 1933 en 1945. In de VS bepleiten liberale zionisten de aparte Palestijnse staat omdat zij die tweestaten oplossing als enige mogelijkheid zien om de exclusief joodse staat (in het huidige Israël) te combineren met democratie (namelijk twee gescheiden democratieën: in de joodse en de Palestijnse staat).

De Israëlische regering en zijn lobby’s in westerse landen dragen bij aan het taboeïseren van het thema. Zij stellen dat de consequentie van één staat is, het verdwijnen van het exclusief joodse karakter van de huidige staat en redeneren dat dat een vorm is van antisemitisme.

Ook tegen de achtergrond van het internationaal recht ligt dit onderwerp gevoelig. De ‘Palestijnse staat’ is in zoveel resoluties en verklaringen vastgelegd, dat volgens sommigen een discussie erover het internationaal recht zou ondergraven als middel om druk op Israël uit te oefenen.

Welk gebied?

In de discussie over het Israëlisch-Palestijns conflict wordt met die bi-nationale staat meestal gedoeld op het gebied van het huidige Israël plus de bezette gebieden: van de Middellandse Zee tot aan de rivier De Jordaan. In het noorden tot aan de huidige Israëlisch-Libanese grens, in het zuidwesten inclusief de Gazastrook met zijn twee miljoen Palestijnse inwoners. De bi-nationale staat wordt door niemand als het ideaal gepresenteerd. Het is altijd een oplossing voor een (op dit moment) als onoplosbaar ervaren probleem: ‘de tweestaten oplossing is door de nederzettingenpolitiek van Israël niet meer realiseerbaar, maar anderzijds kunnen joden en Palestijnen niet (meer) in één democratie leven’. Mensen die pleiten voor een bi-nationale staat maken soms een uitzondering voor de stad Jeruzalem; die zou in zo’n constructie een aparte status moeten krijgen.

Eerder vertoond

In de recente geschiedenis zijn op enkele plaatsen bi-nationale democratische staatsstructuren tot stand gekomen. Namelijk als twee etnische gemeenschappen door hun conflictueuze geschiedenis niet tot gezamenlijke afspraken konden komen, terwijl het toch onmogelijk was om ze geografisch te scheiden. Druk van buitenaf was meestal doorslaggevend om tot een bi-nationale oplossing te komen. Voorbeelden zijn Bosnië op de Balkan (Dayton Akkoord) en Noord-Ierland (Goede Vrijdag Akkoord) met zijn protestanten en katholieken. Het zijn voorbeelden van landen waar na gewelddadige conflicten die vele duizenden doden hebben gekost, het (voorlopig) niet realistisch was om gezamenlijke democratische instellingen te creëren. Het idee van een bi-nationale staat is in gematigde vorm tot stand gekomen in België, met aparte democratische structuren voor Wallonië, Vlaanderen en Brussel.

Wie vindt wat internationaal?

De officiële posities van de Europese landen, de Palestijnse PLO (Palestine Liberation Organisation) en de Palestijnse Autoriteit (PA) en vrijwel alle lidstaten van de Verenigde Naties staan haaks op het bi-nationale model. Alle gaan zij uit van de oplossing van twee aparte staten: een joodse en een Palestijnse. De PLO en de PA erkennen sinds jaar en dag de staat Israël, uiteraard exclusief de bezette gebieden, maar overigens niet als joodse staat. Er wonen immers anderhalf miljoen Palestijnen als burgers in de staat Israël. De positie van Israël zelf is minder duidelijk. Hoewel premier Netanyahu ooit in betrekkelijk vage termen zijn steun uitsprak voor de Palestijnse staat, hebben Israëlische politici al sinds jaren de term niet meer in de mond genomen. Ook de VS hebben na de verkiezing van Donald Trump tot president de tweestaten oplossing in het diplomatieke spraakgebruik laten vallen zonder duidelijkheid te scheppen over de positie van de Palestijnen. De standpunten van de VS en de Europese Unie groeien geleidelijk uit elkaar, hetgeen één van de redenen is waarom het tweestaten model in de lucht komt te hangen.

De Palestijnen zelf

De Palestijnen in de bezette gebieden verliezen blijkens opiniepeilingen geleidelijk het geloof in de haalbaarheid en zelfs de wenselijkheid van een Palestijnse staat. Recent onderzoek: “Findings also show that half of the public continues to oppose the two-state solution, a solution which is viewed by the majority as impractical or infeasible due to West Bank settlement expansion.” En: “Over the three years of the project, support for a two-state solution has fallen steadily on both sides – not a precipitous crash but a slow decline.

De Palestijnse minderheid in Israël zelf is bij de onderhandelingen over de Oslo Akkoorden en in het algemeen in de discussie over de tweestaten oplossing vrijwel volledig genegeerd.1Middle East Policy Council, Vol. XVIII, nr 4 https://www.mepc.org/israels-palestinian-minority-two-state-solution-missing-dimension Nu in de laatste jaren deze minderheid in Israël nog verder in de verdrukking komt, wordt duidelijker dat zij in Israël niet gewenst zijn dat zij zouden kunnen worden afgeschoven naar de aparte Palestijnse staat als die zou ontstaan.2Adalah (Legal Center for Arab Minority Rights in Israel) en het Mossawa Center hebben reeds in 2006/2007 met ‘The Vision papers’ deze discussie opgepakt.

Dilemma ‘joods’ en/of ‘democratisch’

De voorstanders van een joodse staat Israël worden met het dilemma geconfronteerd dat het geven van exclusieve rechten aan het joodse deel van de bevolking en (dus) niet aan de Palestijnen, in strijd is met het beginsel van democratie. Vasthouden aan het ‘joods karakter’ van de staat in combinatie met de claim dat Israël een democratie is of moet zijn, wordt steeds moeilijker. Zeker nu Israël verder gaat met koloniseren van de Westelijke Jordaanoever (WJO). In Israël zelf plus de bezette gebieden leven nu naast ruim zes miljoen joden ongeveer 4,5 miljoen Palestijnen. Inclusief de Gazastrook, die geïsoleerd wordt maar tot Israël behoort, zijn de cijfers: ruim zes miljoen joden versus 6,5 miljoen Palestijnen. Daarmee wordt de discussie over ‘joods’ en democratie er een van een keuze tussen ‘joods’ of democratisch. Deze ontwikkeling, dat wil zeggen het verdwijnen van het perspectief van een soevereine Palestijnse staat, zal westerse regeringen en met name de Europese Unie de komende jaren voor lastige keuzes stellen.

Hoe realistisch?

Terecht wordt gezegd: de twee meest invloedrijke partijen voelen niets voor een bi-nationale staat. Dat zijn Israël en de Verenigde Staten. De kans op realisatie op betrekkelijk korte termijn is waarschijnlijk dan ook nul.
Anderzijds wordt erop gewezen dat,

  1. De kansen voor de tweestaten oplossing vrijwel zeker verkeken zijn en er behalve een bi-nationale staatsvorm dan wel een massale verdrijving van Palestijnen geen alternatieven in beeld zijn.
  2. De mogelijkheden voor Israël om miljoenen Palestijnen alsnog te verdrijven om verschillende redenen steeds kleiner worden.
  3. Het op den duur economisch en waarschijnlijk ook militair niet mogelijk is om de bezetting vol te houden.
  4. De VS zullen voortgaan met zich minder intensief met het Midden-Oosten in te laten

Overzicht van voorstanders van een bi-nationale staat

Jaren ’20

Een bi-nationale staat werd al in de Jaren ’20 van de vorige eeuw gesuggereerd3https://mondediplo.com/2007/03/07binational, 7 maart 2007 door de zionistische denker Asher Hirsch Ginsberg, door de filosoof Martin Buber en door Judah Magnes, de eerste rector van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem.4Judah Magnes, Like All Nations, Weiss, Jerusalem, 1930.

Hannah Arendt

Hannah Arendt waarschuwde in verschillende publicaties in de jaren voor de oprichting van de joodse staat (1948) voor de gevaren van één exclusief joodse staat.5https://israelpalestina.nl/hannah-arendt/

1946

De Hashomer Hatzair Workers` Party of Palestine6Voice from the past: the 1946 `Case for a Bi-National Palestine` publiceerde in 1946 “The Case for a Bi-National Palestine”. De partij benadrukte, anderhalf jaar voordat de oorlog van 1948 uitbrak, voor alle zekerheid uit bona fide zionisten te bestaan. Hun argumenten en analyse klinken modern.

Yasser Arafat, 1969-1993

Na het VN-verdelingsplan voor Palestina en de daaropvolgende oorlog van 1948 belandde het idee van één gezamenlijke staat voor lange tijd op de plank. Dat veranderde pas in 1969 met de oproep van Yasser Arafat om te komen tot een seculiere en democratische staat in Palestina (waarmee hij bedoelde: Israël plus de bezette gebieden). Ondanks die oproep door de PLO (Palestine Liberation Organisation) bereidde Arafat zijn achterban voor op een verdeling van het land als enige bereikbare optie. In 1974 accepteerde de PLO deze positie en legde dat vast in zijn ‘verklaring van Palestijnse onafhankelijkheid’ in 1988.7https://mondediplo.com/2007/03/07binational

Oslo, Yitzhak Rabin, 1993

De akkoorden van Oslo (1993, 1995) legden volgens de toenmalige Israëlische premier wel vast8https://mondediplo.com/2007/03/07binational (verklaring bij de ondertekening van de Declaration of Principles, Washington, 13 September 1993) dat ‘Israëliërs en Palestijnen voorbestemd waren om samen te leven, op dezelfde grond en in hetzelfde land’ maar het idee van één (bi-nationale) staat werd met het akkoord begraven. Volgens velen definitief, in de ogen van sommigen niet.

Meron Benvenisti

Al vanaf het begin van de jaren ’80 betoogde Meron Benvenisti, plaatsvervangend burgemeester van Jeruzalem van 1971 tot 1978, in een serie publicaties dat zowel de Arbeidspartij als Likoed door middel van nederzettingenbouw doelbewust een Palestijnse staat onmogelijk maakten. Hij stelde dat Israëriërs en Palestijnen al in een ‘bi-nationale realiteit’ leefden en dat een vredesovereenkomst met Palestijnen die die realiteit zou erkennen dus mogelijk was. Dit geluid van Benvenisti en gelijkgezinden kwam voort uit de frustratie die ontstond toen duidelijk werd dat de bezetting (in 1967) van ‘de gebieden’, geen tijdelijke zaak zou worden.9Benvenisti, The West Bank Data Base Project

Edward Said

De Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper Said heeft de Oslo Akkoorden van meet af aan veroordeeld: ‘Oslo set the stage for separation, but real peace can come only with a binational Israeli-Palestinian state. (…) A constitution and a bill of rights thus become necessary for getting beyond Square 1 of the conflict because each group would have the same right to self-determination; that is, the right to practice communal life in its own (Jewish or Palestinian) way, perhaps in federated cantons, with a joint capital in Jerusalem, equal access to land and inalienable secular and juridical rights.’10The One-state solution. New York Times, 10 januari 1999

Ian S. Lustick

Lustick11The Case for Binationalism. The Cunning of History. Ian S. Lustick, 1 december 2001. https://bostonreview.net/forum/case-binationalism/ian-s-lustick-cunning-history werkt de bi-nationale gedachte wat uit voor de casus Israël/Palestina: ‘In an Arab-Jewish binational state, Jewish law might apply to matters of marriage, divorce, burial, etc. among Jews, while Christian and Muslim law and practice would apply for Arabs. In such a state Arabic and Hebrew would both be national languages, two national anthems would be sung (or none at all), stamps would honor equally both national cultures, land and other important resources would be allocated according to an agreed formula, and so on. Such a state could go far toward satisfying the specific national, cultural, religious, and symbolic requirements of the two rival peoples.’

Tony Judt

De invloedrijke historicus en essayist Judt beschouwde de tweestaten oplossing met de zelfstandige Palestijnse staat niet meer als een realistische optie (2003). Zonder bi-nationale staat gaat het conflict in zijn visie uitlopen op ofwel een apartheidsstaat met een dominante joodse groep ofwel op een etnische zuivering langs gewelddadige weg dan wel via een proces van “Verelendung”.12Toni Judt, “Israel: the Alternative”, New York Review of Books, 23 October 2003

Gideon Levy

Voor Gideon Levy zou één staat met gelijke rechten en democratisch ideaal zijn. Maar, ‘The problem is that I don’t see it happening now, and I’m very afraid that a one-state would become an apartheid state. (…) We have to realize that the Jewish community in Israel is more developed today, more rich, and to immediately mix both societies will create a lot of friction. There is also a lot of bad blood between the two communities. I don’t see it working. (…) So I’m quite desperate.’13Interview met newleftproject.org (08/09/2010)

Rashid Khalidi

Khalidi constateert (2018)14 ‘25 Years After the Oslo Accords, Independence Remains More Elusive than Ever for Palestinians. The time has long since come to embrace a new paradigm based on equal rights for all in Palestine/Israel.’ The Nation, September 13, 2018dat de door Israël in dat jaar 2018 ingevoerde Wet op de Natiestaat, de wet die het exclusief joodse karakter van de staat vastlegt, ertoe leidt dat onder de Palestijnen, ‘a growing number of them are resisting these efforts, insisting on a different vision of the future and shifting their focus from statehood to equal rights and justice.’ Hij verwacht dat het gebied Israël + bezette gebieden meer en meer zal worden gezien als in feite één staat en dat de energie zal gaan naar het verzet tegen ongelijke rechten binnen dat gebied.

Efi Eitam en andere ’hardliners’

De hierboven genoemde voorstanders van één, bi-nationale staat worden bijna allen gedreven door het principe van gelijke rechten, in combinatie met de gedachte dat de oplossing van twee zelfstandige staten, indien al wenselijk, in elk geval niet (meer) mogelijk is. De Israëlische oud-generaal Efi Eitam vertegenwoordigt een stroming ‘hardliners’ aan de rechterkant van het zionisme, die ogenschijnlijk vergelijkbare opvattingen hebben: ‘I have no fear of a bi-national state, the solution is not B-class citizens nor high fences. It is a simple and humane solution, Palestinians must be granted full rights and should vote for the Knesset. Whoever truly wants peace, should agree to accept more Arab citizens to his state, and whoever is part of the State of Israel whose borders need to be between the Jordan River and the Mediterranean Sea for many reasons, needs to be a citizen with full rights and obligations.15https://972mag.com/israeli-right-wing-politician-annex-territories-grant-palestinians-citizenship/96102/, 12 mei 2014Bij nadere bestudering blijkt die ene staat in hun visie tot stand te komen door eenzijdige beslissingen door de huidige joodse staat, die zichzelf vooraf op het niveau van een grondwet heeft gedefinieerd als joodse staat en die de twee miljoen Palestijnen van de Gazastrook niet opneemt. De hierboven genoemde Wet op de Natiestaat wordt, samen met de door onder andere Avigdor Lieberman voorgestelde eed van loyaliteit op de (joodse) staat, door velen gezien als poging om een mogelijke tendens in de richting van een bi-nationale staat bij voorbaat te blokkeren.16Haaretz, 26/08/11: These laws are ostensibly meant to prevent the possibility of Israel’s turning into a binational state.Verder wordt in deze hardliner-discussie nogal wat hocus pocus bedreven met demografische data, waardoor het aantal Palestijnen aanzienlijk lager wordt ingeschat dan volgens meer betrouwbare onderzoeken. Het telkens opkomen en weer wegzinken van deze discussie geeft aan dat dit “Palestijnse probleem” vanuit zionistisch gezichtspunt op termijn moeilijk oplosbaar is.

John Mearsheimer

Mearsheimer stelt dat de bi-nationale staat onvermijdelijk is geworden.17Two-State Illusion (The New York Times, September 14, 2013‘(…) by allowing Israel’s settlements to prevent the formation of a Palestinian state, the United States has helped Israel commit “national suicide” since Palestinians will be the majority group in the binational state.

Haneen Zoabi

Haneen Zoabi is een Palestijnse Israëlische die van 2009 tot 2019 lid was van de Knesseth voor de partij Balad. In een interview op 31 oktober 2010 zei zij18https://electronicintifada.net/content/no-chance-two-states-interview-knesset-member-haneen-zoabi/9760 Interview, 31 oktober 2010: ‘There is now “no chance” for a two-state solution in Palestine. (…) The reality goes more toward the one state solution, whether a democratic one-state solution, or a binational one-state solution.

BDS

De wereldwijde beweging voor boycot, desinvesteren en sancties (BDS) tegen Israël spreekt zich niet uit voor een bepaald statenmodel. De eisen die de beweging stelt, onder andere gelijke rechten in Israël en de bezette gebieden, zijn echter moeilijk anders dan in een één staat model te realiseren. Ali Abunimah een prominente figuur in de BDS beweging schreef: One Country: A Bold Proposal to End the Israeli-Palestinian Impasse, Henry Holt, New York, 2006.

Twee gerenommeerde instituten

Het Baker Institute for Public Policy van de Rice University en de Carnegie Endowment for International Peace leggen de alternatieven – twee staten respectievelijk de binationale staat – naast elkaar.19https://carnegieendowment.org/2018/09/18/two-states-or-one-reappraising-israeli-palestinian-impasse-pub-77269 Two States or One? Reappraising the Israeli-Palestinian Impasse. 18 sept. 2018 Beide instituten geven hun eigen nuances, de aanpak is grondig: ‘Although this current single-state reality is undeniable, can that necessity be turned into a virtue? (…) There are strong reasons to be skeptical. Yet proposals and criticisms of a one-state solution should be discussed openly and fully.(…) Indeed, the logic of separation—the guiding principle of the two-state solution—ignores how the two communities are intertwined. Besides the settler population, large numbers of Palestinians live in Israel.’

Literatuursuggesties:

  1. Nusseibeh, Sari. What Is a Palestinian State Worth? Harvard University Press, 2011
  2. Loewenstein, Antony and Ahmed Moor, eds., After Zionism: One State for Israel and Palestine. London Saqi Books, 2012. (o.a. belangrijk artikel van Mearsheimer: “The Future of Palestine: Righteous Jews vs. the New Afrikaners”, pp. 135-153.)
  3. Abunimah, Ali. One Country: A Bold Proposal to End the Israeli-Palestinian Impasse. Henry Holt, New York, 2006
  4. Khalidi, Rashid. Brokers of Deceit: How the U. S. Has Undermined Peace in the Middle East. Beacon Press, 2014.
  5. Said, Edward. Peace and Its Discontents: Essays on Palestine in the Middle East Peace Process. Vintage Books, New York, 1995.
  6. Said, Edward. The End of the Peace Process: Oslo and After. Vintage Books, New York, 2001
  7. Het zionisme bij nader inzien (selectie essays uit “The Jew as Pariah”, NYC,’78), inleiding door Hella Rottenberg, Mets&Schilt, Amsterdam, 2005
  8. Elkana Margalit, ‘Bi-nationalism: An Interpretation of Zionism, 1941-1947’, in Studies in Zionism 4 (Tel Aviv, 1981).
  9. Sammy Smooha, “The Israeli Palestinian-Arab Vision of Transforming Israel into a Binational Democracy”. Constellations 16, 3 (2009): 509-522.
  10. The Inevitable Bi-national Regime. Meron Benvenisti, Haaretz (Opinion), 22 januari 2010

Citaten:

  1. In Noord-Ierland is men er na lange jaren in geslaagd de onoverbrugbare tegenstelling van een vijandig, antagonistisch conflict te transformeren in een beheersbaar, agonistisch conflict. Het conflict is niet weg, maar de verschillende partijen erkennen de instellingen, regels en procedures die gecreëerd werden om het conflict te beheren. Wellicht is dat de best denkbare aanpak van het Israëlisch-Palestijns conflict.” Chantal Mouffe, politiek wetenschapper, MO.be, 28/08/2013.
  2. “(…) Israelis approach the conflict with the ’67 paradigm in their heads; in other words, if we return what we conquered in ’67, then everything will be OK. I claim that the Palestinians don’t think this way. They think about ’48. As far as they are concerned, that war never ended.” Yehouda Shenhav, site al-Monitor, 10/10/2013
  3. If we don’t change course, the State of Israel will destroy itself – turning first into an apartheid-state monster from the Mediterranean to the Jordan, and later, perhaps, into a bi-national Arab-majority state from the Jordan to the Mediterranean.” Uri Avnery, column Gush Shalom, 18/05/2012.