Locaties, heiligdommen

Om de inleiding over te slaan en direct naar de locaties te gaan, klik hier.

We behandelen archeologie in Israël-Palestina vanuit drie invalshoeken:

1 Vanuit de wetenschapsbeoefening:

Het gebied Israël/Palestina/Jordanië en delen van Syrië en Libanon zijn voor de archeologie, zeker ook vanuit Europa gezien zeer belangrijk: ontstaan van de landbouw, de vroegste stedelijke culturen, de latere antieke beschavingen en hun godsdiensten: zie wetenschap

2 Als politiek wapen

De zionistische beweging legitimeert de aanspraken op Palestina met religieuze en historische argumenten. Waarbij die twee argumentatiesystemen in sterke mate in elkaar overlopen. Archeologie als politiek wapen: zie politiek

3 Locaties

Het derde artikel gaat over de belangrijkste locaties en heiligdommen van de drie godsdiensten. Het illustreert de wetenschappelijke rijkdom, de emoties rond de strijd ‘op de grond’ en de economische betekenis van het ‘bodemarchief’.

Tell es-Sakan, Gazastrook; huizen tot 2.600 v. Chr., militaire structuren tot 4e millennium v. Chr.

INLEIDING

De betekenis van Palestina en Jeruzalem voor de joodse staat en het judaïsme

Voor religieuze joden is afgezien van Jeruzalem, de Westelijke Jordaanoever van groot belang. De vermenging van de seculier-zionistische en de joods-religieuze visie op het land heeft ook ten aanzien van dit gebied geleid tot opname in de nationale mythe. In Israël spreekt men van Judea en Samaria. In vervolg op de nederzettingenbouw rond Jeruzalem is ook de kolonisatie van ‘Judea en Samaria’ geïncorporeerd in het religieus-nationalistische narratief. Economische overwegingen zijn altijd secundair geweest. De aanwezigheid in Palestina van een kleine, gearabiseerde joodse minderheid van ongeveer 135 tot 1880 na Christus, speelt in het nationalistische verhaal een geringe rol.

Jeruzalem is politiek van enorm belang voor de joodse staat Israël. Het viel sinds 1922 onder het mandaatgebied Palestina dat ‘in opdracht’ van de Volkenbond door Engeland werd bestuurd. West-Jeruzalem behoorde vanaf de oprichting van de staat in 1948 tot Israël. Oost-Jeruzalem dat sinds 1948 onder Jordanië viel, werd in 1967 door Israël veroverd en in 1980 geannexeerd. Voor de internationale gemeenschap bleef het ‘bezet gebied’. Er wonen in de agglomeratie Jeruzalem ruim 700.000 mensen, van wie 250.000 Palestijnen.

Voor de joodse gemeenschappen elders was ‘Jeruzalem’ een symbool. Tot in de moderne tijd was het een religieus symbool: de joden zouden terugkeren naar Jeruzalem zodra de Messias (daar) zou terugkomen op Aarde. In het zionisme groeide vanaf ongeveer 1900 geleidelijk de invloed van de religieuze joden en daarmee het belang van Jeruzalem. De stad kreeg geleidelijk een gemengd seculier-religieuze symbolische betekenis: religie en natievorming raakten verweven (zie: natie-en-staat). Het werd na 1967 ‘de enige en ondeelbare hoofdstad van Israël’.

De religieuze betekenis van Jeruzalem is geconcentreerd op de historische Oude Stad. Daarbuiten bevinden zich vrijwel alleen stadsdelen die in de tijd van de door het zionisme gestimuleerde immigratie zijn gebouwd. De Oude Stad is voor de Israëlische van groot belang geworden door de vermenging van bijbelse vertellingen en historische feiten respectievelijk onderzoeksresultaten. Centraal hierin is de ‘Stad van David‘. Het Koninkrijk van David dat rond het jaar 1000 voor de christelijke jaartelling zou hebben bestaan is ook in de seculiere Israëlische visie een ‘feit’ geworden (zie: pre-ottomaans). De Oude Stad heeft een relatief klein oppervlak maar wordt tegenwoordig aan de westzijde omgeven door omvangrijke joodse wijken en aan de oostkant door ingesloten door joodse nederzettingen en door de afscheidingsmuur.

De demografische tendens is dat onder de joodse inwoners (ook aan de westzijde) het aandeel streng-religieuze joden toeneemt. Seculiere joden vertrekken vaak naar de kustgebieden, met name Tel Aviv.

De betekenis van Palestina en Jeruzalem voor Palestijnen en in de islam

Blik op de Al-Aqsa moskee.

Palestina is voor Palestijnen in de eerste plaats van belang als het gebied waar men sinds onheuglijke tijden woont. Zie: traditioneel-palestina. Israël is het gebied waaruit in 1948 80% van de oorspronkelijke bevolking is verdreven of gevlucht. Jeruzalem en de rest is bezet gebied waaruit ook velen in 1967 zijn gevlucht. Historisch en vanuit archeologisch gezichtspunt gaat het ook om recentere geschiedenis. Voor veel monumenten geldt dat het gaat om levende geschiedenis: religieuze plaatsen, begraafplaatsen, oude steden en wijken, irrigatiesystemen, enzovoort. Dat geldt in sterke mate voor Jeruzalem.

Oost-Jeruzalem is naast het Palestijnse culturele centrum (tot 1967) het religieuze brandpunt voor de Palestijnse moslims. Voor de islam wereldwijd is het na Mekka en Medina de belangrijkste religieuze centrum en het enige waar bezettende, niet-islamitische troepen de macht uitoefenen. Het Al-Aqsa complex (de Tempelberg) met daarbinnen de Rotskoepel en de Al-Aqsa moskee. De Rotskoepel maakt een belangrijk onderdeel uit van de Arabische en islamitische geschiedenis. De Al-Aqsa moskee, in gebruik vanaf 705 na Christus, is de tweede grote moskee die gebouwd werd na de Al-Haram moskee in Mekka (aanvankelijk moesten de gelovigen de Al-Aqsa als gebedsrichting nemen).

De betekenis van Palestina en Jeruzalem in het christendom

Dit thema kan bekeken worden vanuit tenminste drie gezichtspunten. In de eerste plaats de vanuit de Palestijnse christenen die (evenals de joden in Palestina) eeuwenlang betrekkelijk vreedzaam samenleefden met de moslimmeerderheid. In de tweede plaats vanuit de bijbelse geschiedenis, met de geboorte en het leven van Christus als de belangrijkste episode. Tenslotte de periode van de kruistochten als een geschiedenis van de confrontatie van de opkomende Europese beschaving met de wereld van het Midden-Oosten (inclusief de Palestijnse joden). Voor de Palestijnse en Europese (en later Amerikaanse) christenen zijn Nazareth, Bethlehem en Jeruzalem van belang. Daarnaast ook verschillende bijbelse plaatsen als het meer van Galilea en de Jordaanrivier. Een ‘subhoofdstuk’ hiervan is de christelijk fundamentalistische visie op ‘Het Heilige Land’ die zich onder invloed van het Amerikaanse evangelicalisme ontwikkelde. Zie daarvoor: christelijk-zionisme

De archeologische tijdschaal

Ter oriëntatie bieden we een algemene tijdschaal voor Palestina/Israël. Deze is te vinden onder: https://israelpalestina.nl/chronologie/. Onder dezelfde link, na de algemene chronologie, is ook een speciale tijdschaal te vinden gebasserd op de bijbel/de thora.

Belangrijke archeologische vindplaatsen en historische gebouwen

Jeruzalem

De Oude Stad

Het oudste gedeelte van Jeruzalem (‘Al-Quds’) is omringd door muren waarin zich elf poorten bevinden en waarvan er zeven toegankelijk zijn. het begin van de bewoning van deze plek gaat waarschijnlijk terug tot rond 4.000 voor Christus. De Oude Stad is verdeeld in vier wijken: voor moslims, joden, christenen en Armeniërs. De stad is in de loop der eeuwen bewoond geweest door ………

De Romeinse heersers van de tweede eeuw hebben de sporen van joods leven in Jeruzalem uitgewist en de stad de naam Aelia Capitolina gegeven. Helena (3e en 4e eeuw), een gedoopte christin, liet later ieder spoor van ‘heidendom’ in het Heilig Land uitwissen.

Tussen 1960 en 1985 zijn in Jeruzalem vier grote opgravingen gedaan. Het toeval wil dat alle vier de leiders van de opgravingen inmiddels zijn overleden en dat hun onderzoek nog niet is gepubliceerd. Maar voorzover bekend heeft geen van hen iets gevonden dat er op zou wijzen dat Jeruzalem rond 1000 voor Christus de grote stad van de Bijbelse koning David en zijn opvolger Salomo is geweest. Dat neemt niet weg dat menig Israëlische archeoloog, menig rabbijn en daarom ook menig Israëli is er van overtuigd dat in deze stad de Eerste Tempel heeft gestaan. Onderling twisten ze over de precieze lokatie, maar dat is een ander verhaal. www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/5637/archeologie-misbruikt-door-politiek-europa.html

De ‘tweede’ Al-Aqsa moskee.

Al-Aqsa complex

Het Al-Aqsa complex (al-Haram al-Sharif of Noble Sanctuary) omvat de Rotskoepelmoskee (Dome of the Rock). Verder liggen op het complex de oude Al-Aqsa moskee, de Buraq moskee, de Marwani moskee en de ‘ondergrondse Aqsa’ of Oude Aqsa. De Klaagmuur ligt direct tegen het Al-Aqsa complex aan.

Rotskoepelmoskee

De Rotskoepelmoskee (Dome of the Rock) dateert uit de zevende eeuw. Hij bepaald in sterke mate het beeld van Jeruzalem door de ligging op een heuvel en door de met bladgoud afgewerkte koepel. Volgens de islamitische overlevering heeft Mohammed vanaf deze plek, op de rug van het hemelse dier Buraq, de Nachtreis naar de hemel gemaakt. De Rotskoepel moskee was tot 1967 alleen toegankelijk voor moslims. Het terrein is sinds de jaren ’70 beperkt toegankelijk voor niet-moslims.

Al-Aqsa moskee

Onmiddelijk naast de Rotskoepelmoskee ligt de Al-Aqsa Moskee (of: de Moskee van Omar, of al-Masjid al-Qibli) met de zilvergrijze koepel. Na Mekka en Medina is deze kleine moskee de derde (in volgorde) belangrijke heilige plaats voor de meer dan een miljard moslims in de wereld. Het oorspronkelijke gebouw dat in de loop van de tijd zes maal is gerestaureerd, dateert van het begin van de achtste eeuw van de christelijke jaartelling.

De Klaagmuur

De Tempelberg wordt door zowel moslims als joden gezien als heilige grond. De status-quo sinds 1967 is dat joden bidden bij de Klaagmuur, en moslims bij de al-Aqsa moskee bij de Tempelberg. Joden mogen de Tempelberg wel betreden, maar ze mogen er niet bidden. De Tempelberg staat officieel onder Palestijns bestuur maar Israël beperkt vaak de toegang voor bepaalde groepen Palestijnen. De Jordaanse koning heeft het beschermheerschap over het complex. Deze rol is vastgelegd in het Israëlisch-Jordaanse vredesverdrag van 1994 en gaat terug tot het begin van de twintigste eeuw.

Heilige Grafkerk

De Heilige Grafkerk (Heilig Grafkerk, Verrijzeniskerk; Holy Sepulchre; Grabeskirche, Auferstehungskirche) in de christelijke wijk in Oude Stad is het belangrijkste heiligdom van het christendom. Volgens de traditie zou de kerk gebouwd zijn op de plek waar Jezus na zijn kruisdood in een graf werd gelegd. Volgens de overlevering is het heiligdom gebouwd op de Schedelberg (Golgotha of Calvarië). De Evangeliën zeggen dat Jezus daar gekruisigd werd. De bouwers van de kerk zullen ervan uitgegaan zijn dat zijn graf op steenworpafstand van Golgotha gelegen moet hebben. De kerk werd gebouwd in 326. De Byzantijnse keizerin Helena noemde het heiligdom de Anastasis (Verrijzenis), omdat Jezus daar uit de doden was opgestaan. De Byzantijnen verloren in 637 de stad aan het Arabische moslimleger. De moslims beschouwden Jeruzalem als een heilige plaats en noemden haar al-Quds (de heilige [stad]). Zij respecteerden de Anastasis en gaven christenen toestemming haar te bezoeken. Tijdens het kruisvaarderskoninkrijk was de Heilige Grafkerk vergroot en verfraaid. De latere moslimvorst Saladin (vanaf 1187) liet de kerk intact. Momenteel wordt de kerk beheerd door de Grieks-Orthodoxe, de Rooms-Katholieke, de Armeens-Orthodoxe, de Syrisch-Orthodoxe, de Koptische en de Ethiopische Kerk. De relaties tussen de diverse kerken waren midden 19e eeuw zo slecht dat de sleutels van het heiligdom werden toevertrouwd aan twee Palestijnse moslimfamilies. Dat is tot op heden nog het geval.

Ingang van de Heilige Grafkerk.

De derde joodse tempel

De Israëlische joden stellen dat onder de Tempelberg in de romeinse tijd de eerste en tweede joodse tempel zouden hebben gestaan. Volgens het boek Ezechiël zou op of vlak bij de Rotskoepel de Derde Joodse Tempel moeten komen. Orthodoxe joden menen dat aan het einde der tijden dit de plaats zal zijn waar de joodse Messias een nieuwe tempel zal bouwen. Er zijn voortdurend verdenkingen dat joodse kolonistenorganisaties in het geheim opgravingen verrichten onder het complex.

Silwan

De historische wortels van het huidige Jeruzalem liggen op de plaats van een klein dorp op een plek die door Israël de Stad van David wordt genoemd, naar het legendarische koninkrijk drieduizend jaar geleden. Op deze plaats ligt het Palestijnse dorp Silwan. Silwan (en Wadi Hilweh) is tegenwoordig een wijk van Jeruzalem, gelegen dichtbij de Al-Aqsa/Tempelberg. Dit gebied woordt ook wel aangeduid als ‘historic basin’ or ‘holy basin’. Onder het dorp ligt 4.000 jaar aan geschiedenis verborgen. die loopt van de vroegste bewoning van Jeruzalem tot het heden. Hier was onder meer de hoofdstad van oude Israëlitische koninkrijken waarvan de huidige Israëliërs denken af te stammen. Deze omstandigheden zorgen voor grote uitdagingen zowel vanuit zuiver archeologisch perspectief als vanuit de maatschappelijke en politieke implicaties van opgravingen in zo’n context. In de afgelopen jaren is de archeologie een steeds belangrijker rol gaan spelen in de politieke strijd in het oostelijk deel van de agglomeratie Jeruzalem en speciaal op en rond het Al-Aqsa complex en Silwan. In de wijk Silwan wonen nu naast 50.000 Palestijnen ongeveer 500 joden.

‘Stad van David’

Onder de kritische archeologen die zich in deze strijd hebben gemengd zijn Israel Finkelstein en Raphael Greenberg van de Universiteit van Tel Aviv en de onafhankelijke archeoloog Yoni Mizrahi. Zij ontkennen dat tot nu toe aanwijzingen zijn gevonden voor de Stad van David en waarschuwen tegen onwetenschappelijke, door ideologie gedreven archeologische activiteiten. Op recente politieke ontwikkelingen die voor de archeologie van belang zijn, wordt kort ingegaan onder: www.israelpalestina.nl/politiek

Bethanië

Ten oosten van Jeruzalem, in de Westelijke Jordaanoever op de oostelijke helling van de Olijfberg ligt het nieuw-testamentische Bethanië. Het ligt op de plaats van het tegenwoordige Palestijnse stadje Al-Eizariya (Al-Ayzariyyah). Bethanië is het stadje van Maria, Martha en Lazarus. In en bij deze pelgrimsplaats zijn sinds de derde eeuw kerken gebouwd, waarvan de meeste tot ruïnes vervallen zijn. Op de resten van twee byzantijnse en middeleeuwse heiligdommen staat de Lazaruskerk en bevindt zich een grot.

Olijfberg

De Olijfberg neemt in de traditie van zowel de islam, het christendom als de joodse godsdienst een bijzondere plaats in. De moslims delen met de anderen de overtuiging dat het dal van (de beek) Kidron de plaats van het Laatste Oordeel is. Daarom liggen daar, aan de kant van de Tempelberg, van oudsher graven van gelovigen. Op de berghelling ligt ook een groot joods kerkhof met deels zeer oude graven. In de christelijke traditie gaat het om episodes uit het leven van Jezus, dat wil zeggen uit het Nieuwe Testament. Hij zou in de Tuin (Hof) van Getsemané aan de voet van de Olijfberg gevangen zijn genomen en hij voer na de Wederopstanding ten hemel vanaf de Olijfberg. Er zijn op deze plaats verschillende kerken gebouwd, vooral ook in recente tijden. De Hemelvaartskapel werd door de kruisvaarders in 1152 gebouwd. In de directe omgeving bevinden zich resten van verschillende kloosters en kerken uit de vierde tot zesde eeuw. Ten noorden van het Tuin van Getsemané, ligt de Gethsemanegrot.

Via Dolorosa

De Via Dolorosa is het bekendste onderdeel van de lijdensweg van Jezus, op weg naar de executieplaats. De ‘autentieke’ lijdensweg voerde van het Kidrondal omhoog langs de onlangs blootgelegde trappenstraat naar de Sionsheuvel waar het paleis van hogepriester Kajafas stond.

Bethlehem

Geboorteplaats van David

Hier zou bij Israëlische opgravingen voor het eerst archeologisch bewijs gevonden zijn voor het bestaan van de (oud-testamentische) bijbels-joodse stad Bethlehem, in het koninkrijk Juda. In de joodse religieuze traditie geldt Bethlehem als geboorteplaats van Koning David, acht of negen eeuwen voor het begin van de jaartelling.

Geboortekerk in Bethlehem.

Geboortekerk

Voor christenen is het latere Bethlehem van belang, namelijk als geboorteplaats van Christus. De Geboortekerk is de oudste nog in gebruik zijnde kerk van Israël-Palestina en de belangrijkste heilige plaats voor christenen in Bethlehem. Drie grote kloosters staan naast de Geboortekerk: van de Franciskanen, de Grieks-Orthodoxen en de Armeense christenen. De kerk werd in de zesde eeuw gebouwd.
.

Rachel’s Graf

Ten noorden van Bethlehem ligt het graf van Rachel. Deze locatie is in de twintigste eeuw tot een groot politiek strijdpunt geworden tussen joden enerzijds en moslims en christenen anderzijds. (informatie uit Wikipedia; bezocht op 12/12/2014) Er stond al in de 4e eeuw een tombe. Vanaf de 13e eeuw is de locatie in handen van moslims. Het bouwwerk dient als bedevaartsoord voor moslims, christenen en Joden. In de buurt bevinden zich een groot aantal graven van moslims. De rol van het monument als heilige plaats in het Jodendom is tot de 20e eeuw niet zo groot. Tijdens het Britse mandaat (1920 – 1948) worden de locatie en het monument en de inzet van een politieke strijd. In 1967 komt Rachels graf op Israëlisch grondgebied te liggen en wordt onder het Israëlisch rabbinaat geplaatst. Na 2001 worden er muren om het monument gebouwd en er wordt een militaire post geplaatst. Palestijnse moslims en christenen en moslims van de Westelijke Jordaanoever mogen de locatie niet langer bezoeken. In februari 2010 wordt Rachels graf toegevoegd aan de Nation Jewish Heritage List. De UNESCO verklaard in een resolutie dat de annexatie van Rachels tombe (en de Grot van de Patriarchen) een schending van het internationaal recht is. Zie ook: reis-sabeel (blz. 16).

Sint Saba Klooster

Het klooster is een Grieks-Orthodox heiligdom in de buurt van Bethlehem. Met de bouw van het St. Saba klooster werd in de zesde eeuw begonnen.

Sint Theodosius Klooster

Dit klooster werd door de Grieks-Orthodoxe Kerk gebouwd op de ruïnes van een door de kruisvaarders gebouwde kerk. Het oorspronkelijke, verdwenen Sint Theodosiusklooster werd in de zesde eeuw gebouwd.

Tiberias

Tiberias aan de westkant van het Meer van Galilea (in het Nieuwe Testament vaak: Meer van Tiberias), was in het begin van de jaartelling een belangrijke stad. Op de restanten ervan is veel moderne bouw neergezet. Op andere plaatsen hebben de laatste jaren opgravingen plaatsgevonden. Deze vormen een van de belangrijkste archeologische locaties in Israël-Palestina, relevant voor de drie monotheïstische godsdiensten. De Israel Antiquities Authority wil er een archeologisch park inrichten, het Berko Park.

Hebron (Hevron; Qiryat Arba)

De oude stad

Hebron is een van de oudste steden in dit gebied met een rijk historisch en cultureel erfgoed. Het is een van de vier heilige steden voor het judaïsme (verder: Jeruzalem, Tiberias, Safed). Voor de moslims zijn de vier heilige steden: Mekka, Medina, Jeruzalem, Hebron. Hebron is een van de best bewaarde middeleeuwse steden in de wereld met veel gebouwen uit de perioden van de Mamelukken en het ottomaanse rijk. Vanaf de Israëlische bezetting in 1967 werd de bevolking in toenemende mate onder druk gezet door het Leger en joodse fundamentalistische gelovigen. Dat heeft de Oude Stad veel schade berokkend. Na de Oslo Akkoorden kwamen delen van Hebron weer onder Palestijns bestuur. Sinds 1998 werkt de Hebron Rehabilitatie Commissie met buitenlandse steun aan het behoud van de Oude Stad, voorzover de situatie dat toelaat.

De Ibrahim Moskee, de Grot/het Graf van de Patriarchen

De bekendste historische plaats is het heiligdom van Abraham (Ibrahim), de Aartsvader. Het gebouw is samengesteld uit bouwdelen uit verschillende perioden. te beginnen bij de Romeinse stadhouder, koning Herodes. Ook de Mamelukken (ca. 10e tot 14e eeuw) hebben hun bijdrage geleverd. In dit heiligdom zouden de Aartsvaders Abraham, Isaac en Jacob en hun vrouwen Lea, Sara en Rebecca zijn begraven.

Tel Rumeida

Rumeida heeft een zekere bekendheid die vooral is gebaseerd op de plannen van de Israëlische autoriteiten om er een archeologisch park aan te leggen. Er zijn in de jaren ’60 (de Amerikaanse archeoloog Hammond) en de jaren ’80 (Israëlische overheid/leger) weliswaar opgravingen verricht. Volgens de kritische Israëlische organisatie van archeologen Emek Shaveh is het archeologisch belang echter zeker niet voldoende om de overheidsplannen te onderbouwen. Mede gezien de gevolgen die de infrastructuur van het ‘park’ zal hebben voor de levensvatbaarheid van het Palestijnse stadje en de beperkte toeristische waarde, heeft Emek Shaveh zijn twijfels uitgesproken omtrent de motieven voor het plan.

De Grot van de Patriarchen.

Qumran

Qumran

Aan de noordwestelijke oever van de Dode Zee twaalf kilometer ten zuiden van Jericho ligt de plek waar in de jaren ’40 van de vorige eeuw een jonge Bedoeïn in een grot enkele schriftrollen vond. Nader onderzoek leverde in de jaren ’40 en begin jaren ’50 vele honderden documenten op. Deze bevonden zich in elf grotten en omvatten hebreeuwse, arameese en Griekse handschriften. De ontdekking was van zeer groot belang voor het onderzoek naar het joodse en christelijke Oude Testament. De teksten dateren uit de periode van 250 v. Chr. tot 50 na Chr.

Ruïnes van Qumran

De ruïnes van Qumran of Kirbet Qumran liggen in Palestina, op de bezette Westoever, op ongeveer anderhalve kilometer van de noordwestoever van de Dode Zee. In de buurt van de ruïnes bevinden zich elf grotten, waarin de Dode Zee-rollen zijn gevonden, waaronder zich naast afschriften van niet-Bijbelse religieuze boeken, de oudst bekende handschriften van het Oude Testament bevinden.

Jenin

St. George (Joris) Kerk

In het drie kilometer van Jenin gelegen dorp Burqin staan de ruïnes van een Byzantijnse kerk. Volgens de christelijke traditie is dit de op twee na oudste kerk en de op vier na meest heilige locatie. Het is een van de plaatsen waar Jezus wonderen zou hebben verricht (genezen van leprozen). De kerk van Burqin is na verschillende restauraties in gebruik als Grieks-Orthodoxe kerk.

Tel Jenin

De archeologische locatie Tel Jenin ligt in het centrum van het moderne Jenin. Hier zijn restanten gevonden vanaf de nieuwe steentijd tot de ottomaanse tijd. Voor het Instituut voor Archeologie van de Bir Zeit Universiteit is onder meer prof. Albert Glock hier actief geweest tussen 1981 en 1983.

Masada

Masada is een citadel op een rots bij de Dode Zee. De plek speelt een centrale rol in de Masada mythe. Na de val en verwoesting van Jeruzalem en de Joodse Tempel tijdens de grote joodse opstand tegen de Romeinen in 70 n. Chr. werd er op verschillende moeilijk toegankelijke plaatsen van het land nog verzet gepleegd tegen de Romeinse bezetters. Over die episode bestaan verschillende verhalen. Voor de geschiedenis van de plaats is Flavius Josephus, een joods-Romeinse geschiedschrijver (37/38-ca. 100 n. Chr.) de belangrijkste bron. Er is veel archeologisch onderzoek gedaan bij Masada, onder meer door de Israëlische archeoloog Yigael Yadin, wiens werk sterk is beïnvloed door nationalistische opvattingen.

Tel Hazor

Dertig kilometer ten noorden van het Meer van Galilea ligt Hazor. Gedurende duizenden jaren, tijdens de ijzertijd en de bronstijd, was Hazor de grootste stad in het noorden van Palestina en mogelijk een van de grootste van het oostelijk Middellandse Zeegebied. Er waren handels- en culturele banden met de Egyptische rijken en Minoïsche Kreta. In 732 v. Chr. werd de stad definitief verwoest, door de Assyriërs. Hazor staat op de lijst van het Werelderfgoed van UNESCO. Het is een van de grootste archeologische locaties van Israël-Palestina. Er zijn 22 tijdlagen geïdentificeerd waarvan de oudste dateert van ruim 1.700 v. Chr. Daaronder is een laag met indrukwekkende tempels en andere gebouwen uit de tijd dat daar Canaanieten en later Israëlieten woonden.

Tel Megiddo

Megiddo was gedurende duizenden jaren een belangrijke plaats. Het was evenals Hazor een belangrijk centrum van de Canaanitische cultuur. Later was het onder andere pleisterplaast (handel Egypte-Assyrië) en legioenplaats (Romeinen). Van belang zijn ‘Salomo’s stallen’ (waarschijnlijk garnizoensmagazijnen) en watersystemen. De chronologie is niet opgehelderd.

Nabloes

Tel Balata bij Nabloes

Drie kilometer ten oosten van Nabloes ligt Tel Balata. Het is een van de oudste Canaanitische steden. De ruïnes bevinden zich op een heuvel. De grootste en enige Canaanitische tempel in Israël-Palestina ligt hier.

De oude koningsstad Sebastia

Sebastia is de grootste archeologische locatie van Israël-Palestina. Het ligt twaalf kilometer ten noorden van Nabloes boven het huidige dorp Sebastia. Bewoning van het oude Sebastia is aangetoond vanaf 4.000 jaar v. Chr. Het ontleent zijn belang in de eerste plaats aan een zekere koning Omari die er een indrukwekkende koningsstad bouwde. Er zijn overblijfselen uit de latere Hellenistische en Romeinse tijd tot en met de kruisvaardersperiode.

Jericho

Hisham paleis

Het Hisham paleis ligt op drie kilometer ten noorden van Jericho en is een schoolvoorbeeld van islimitische architektuur. Het complexe gebouw is in de achtste eeuw gebouwd als buitenpaleis, ‘woestijnkasteeltje’, van de Omayyaden kalief Hisham. Veel van dergelijke paleisjes zijn ook in de omliggenden landen gevonden.

Tel al Sultan

Op een heuvel op twee kilometer van het huidige Jericho ligt de antieke stad. De geschiedenis daarvan gaat terug tot de negende eeuw voor Christus. opgravingen hebben in totaal 23 lagen van verschillende perioden aan het licht gebracht.

Dagon op de berg Jabal Qarantal

Jericho, Jabal Qarantal.

Dagon of Doq was oorspronkelijk een fort op 350 meter boven het dal van de Jordaan, op de huidige berg Jabal Qarantal. Het ligt de even ten noorden van Jericho. Het oorspronkelijke fort stamt van ver voor het begin van de jaartelling. Herodes de Grote bracht versterkingen aan bij het fort. Op de helling bevinden zich tientallen grotten die sinds de vroege jaren van het christendom werden bewoond door monniken en kluizenaars. Op de helling van berg waarop het fort stond, ligt nu het Grieks-orthodoxe klooster Qarantal.
.

Volgens een christelijke traditie is dit de Berg van de Verzoeking waar Jezus veertig dagen en nachten doorbracht. Over een van de grotten, Jezus zou daar hebben verbleven, werd in de zesde eeuw een klooster gebouwd.

Regio Jericho

Tussen Jeruzalem en Jericho

Ten zuiden van de weg van Jericho naar Jeruzalem ligt in de woestijn de Nabi Mousa Moskee. Deze werd in de dertiende eeuw door gebouwd ter ere van de Profeet Mousas. de moskee heeft talrijke koepels en is omgeven door islamitische bergraafplaatsen. In de buurt ligt een zeer grote herberg die door Mamelukken werd gebouwd in de vijftiende eeuw.

Regio Ramallah/Jeruzalem

Nabi Samwil/al-Nabi Samui

Nabi Samwil (‘Samuel’) is een klein dorp tussen Jeruzalem en Ramallah. Hier ligt volgens de traditie de graftombe van de Profeet Samuel die van belang is voor moslims, christenen en joden. De Byzantijnse christenen zijn met de verering op deze plaats begonnen. De aanhangers van de drie godsdiensten hebben zo’n anderhalf millennium lang betrekkelijk vreedzaam deze plaats bezocht. Vrij kort na de verovering van dit gebied door Israël, in 1971 verwoestte het leger de huizen rond de moskee. Een deel van de moskee werd veranderd in een joods-religieuze plaats. Het gebied daaromheen kreeg de bestemming ‘archeologisch park’. In de jaren ’90 vonden opgravingen plaats. In 1995 werd het gebied officieel ‘Nationaal Park’. Het leger dat hier (ook) het civiele bestuur is, is recent begonnen met de inrichting van een toeristencentrum. Een deel van de als hellenistische ruïnes gepresenteerde bouwsels zijn Palestijnse huizen die in 1971 werden verwoest. In 2007 werden de problemen voor de oorspronkelijke bewoners verergerd door de bouw van de afscheidingsmuur.

De Gazastrook

De Gazastrook, algemeen

De Gazastrook is een langwerpige strook land in het zuidwesten van Israël met een oppervlakte tweemaal zo groot als het eiland Texel. Er wonen bijna twee miljoen mensen, de armoede is groot en de infrastructuur is door Israëlische bombardementen vrijwel volledig verwoest. Het heeft vooral sinds 2007 een extreem gewelddadige geschiedenis en de vooruitzichten voor de komende jaren zijn slecht. De aandacht voor geschiedenis en archeologie, voorzover die aanwezig is geweest, is nagenoeg geheel verloren gegaan. Er zijn geen overheidsregels die (potentiële) vindplaatsen beschermen. De Gazastrook heeft een zeer oude en interessante geschiedenis. Archeologisch heeft het gebied een groot potentieel. Dit gebied lag op een kruispunt van belangrijke beschavingen in Syrië en Egypte. In de eeuwen rond het begin van de christelijke jaartelling had de haven van Gaza verbindingen met een gebied dat reikte van Cyprus tot Afghanistan.

Gaza Museum of Archeology

Het Museum voor Archeologie van Gaza is in 2008 opgericht door een plaatselijke ondernemer (de Khoudary collectie). Het Gaza Museum is gehuisvest in Al-Mathaf Hotel aan de kust. Het toont ruim 300 artefacten afkomstig uit de Bronstijd (ca. 3.500 v. Chr.) tot recente tijden. Rond 800 voorwerpen bevinden zich in depot in het buitenland. Eind 2008 werden raketten op het museum afgevuurd, maar het kwam daar relatief goed doorheen. Het museum was na de Israëlische bombardementen van medio 2014 nog intact.

De oude haven

Rond 2004 werd tijdens opgravingen een belangrijke ontdekking gadaan: de oude haven van Gaza. De haven heeft een geschiedenis als belangrijke handelshaven, in het bijzonder in de periode van 800 v. Chr. tot 1.100 n. Chr. Anthedon heette de plaats toen het de economieën van de Grieken en de Romeinen met die van de Levant verbond. Opgravingen hebben veel archeologisch materiaal opgeleverd over de historische ontwikkeling van deze regio en de intensieve sociaal-culturele en sociaal-economische uitwisseling tussen Europa en de Levant.

Omari moskee

De grootste en oudste moskee van de Gazastrook, de Omari moskee, ligt in de binnenstad van Gaza. De locatie is al enkele duizenden jaren lang een aan de godsdienst gewijde plaats. Aan het einde van de vierde eeuw ging de meerderheid van de bevolking over tot het (Byzantijnse) christendom en werd de toen bestaande tempel afgebroken en vervangen door de kerk. Deze was gewijd aan (de toenmalige bisschop) de heilige Prophyrus. In de zevende eeuw ging de meerderheid van de bevolking over op de islam. De kerk werd met enkele aanpassingen moskee: de Omari Moskee. In die periode, de tijd van de Omayyaden, was het niet gebruikelijk dat moslims christelijke gebedshuizen overnamen. Hier werd een uitzondering gemaakt op grond van de getalsverhoudingen, waarbij de Orthodoxe kerk in Zeitoun gereserveerd bleef voor de orthodoxe christenen.

Prophyruskerk

De Sint Prophyruskerk werd gebouwd in 407 n. Chr. en ligt naast de Welayat moskee in de wijk Zeitoun, een van de oude delen van Gaza Stad. De heilige Prophyrus ligt hier begraven. De kerk is van de Grieks-orthodoxe gemeente van Gaza.

Jaffa/Tel Aviv

Het oude Jaffa

Jaffa (Arabisch) of Jafo (Hebreeuws) is een oude Palestijnse havenstad. In het huidige Israël is het (sinds 1950) een stadsdistrict van de gemeente Tel Aviv-Jaffa. In Bijbelvertalingen wordt Jaffa Joppe genoemd. De stad was 3800 jaar geleden al een belangrijke havenstad. De stad is daarmee een van de oudste steden ter wereld en historisch en archeologisch van belang. De Kanaänieten woonden er. Zij voerden strijd met de Egyptenaren. De stad speelde een belangrijke rol in het Egyptische Nieuwe Rijk. Daarna kwamen de Filistijnen, en vervolgens de Israëlieten. De Makkabeeën veroverden de stad en later de Romeinen die hem overdroegen aan Herodes de Grote. Koning Herodes besloot een nieuwe haven in Caesarea aan te leggen. Daarna verloor Jaffa zijn belang als havenstad. In de Bijbelse geschiedenis heeft Jaffa een belangrijke rol gespeeld (Jozua, Kronieken, Ezra, Jona).

Israëlische instanties voerden opgravingen uit tussen 1955 en 1974. In het Jaffa Cultural Heritage Project werken sinds 2007 de Israel Antiquities Authority en enkele Amerikaanse universiteiten samen. Dit project heeft via onderzoek aan Egyptische militaire versterkingen veel toegevoegd aan de informatie over de periode van Egyptenaren en de Kanaaniten.

Het recente Palestijnse Jaffa

Tijdens en na de oorlog van 1948 zijn ook in Jaffa veel gebouwen en andere structuren (begraafplaatsen, e.d.) verloren gegaan. Tijdens de intensieve judaïsering van Israël in de jaren ’50 is veel van de Palestijnse stedelijke cultuur van Jaffa vernietigd of verwaarloosd en in vergetelheid geraakt.

Te zijner tijd zal een artikel worden geplaatst, speciaal over de Palestijnse archeologie en de archeologie van Palestina. Daarvoor zal gebruik worden gemaakt van:

• Sayej, G.J. 2010. Palestinian Archaeology: Knowledge, Awareness and Cultural Heritage. Present Pasts 2(1), DOI: http://dx.doi.org/10.5334/pp.22
• Taha, H 2010. The Current State of Archaeology in Palestine. Present Pasts 2(1), DOI: http://dx.doi.org/10.5334/pp.17
• en de websites van Palestine Remembered en Palestine Exploration Fund.

Akko, de Kruisvaarders muur.

Akko, Acre

Akko is de geboortestad van de grote Palestijnse dichter Ghassan Kanafani (Akko, 9 april 1936 – Beiroet, 8 juli 1972). De stad ligt 23 kilometer ten noorden van Haifa en wordt door archeologen een van de opwindendste vindplaatsen in de wereld van de archeologie genoemd. Dat komt vooral door de kruisvaardersstad die door opgravingen langzaam onder de grond vandaan komt. Akko werd door de sultan van Egypte in 1291 ingenomen en volledig met puin en aarde bedekt. Daarop werd tijdens het Ottomaanse Rijk de middeleeuwse stad gebouwd. Sinds twintig jaar komen onder de citadel van Akko, een door de ottomanen herbouwde kruisvaardersvesting, de resten tevoorschijn van het in 1291 verwoeste Akko (toen: Acre). De Ridderzaal van de Orde der Hospitaalridders is de grootste en indrukwekkendste zaal in het complex. De oude stad heeft sinds zevenhonderd jaar een overwegend Arabisch-Palestijnse bevolking.

Akko is als havenplaats al duizenden jaren oud. Achtereenvolgens hebben de Kanaänieten en de Feniciërs (toenmalige naam: Ake) er gewoond. In de hellenistische tijd kreeg de stad de naam Ptolemaïs. Daarna heersten de Romeinen er. Bij de geschiedschrijver Flavius Josephus heet de stad Akre. Koning Herodes I, onder de Romeinen, bouwde hier een gymnasium en ook de Romeinen zelf bouwden de stad verder uit. Na de definitieve verdeling van het Romeinse rijk in 395 na Chr viel Akko toe aan het Oost-Romeinse Rijk, dat later het Byzantijnse Rijk werd. Van 1104 tot 1187 en van 1191 tot 1291 was het de hoofdstad van de christelijke kruisvaarders.

Akko is in 2001 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO geplaatst.

Literatuursuggesties:

1. Finkelstein, Israel en Neil Asher Silberman. The Bible unearthed. The Free Press, 2001. Vert.: De bijbel als mythe. Het andere verhaal van de archeologie. Synthese uitgeverij, 2006.

2. Taha, H (ed.). Inventory of Cultural and Natural Heritage Sites of Potential Outstanding Universal Value in Palestine. 2nd edition. Ministry of Tourism and Antiquities. Ramallah, 2009.

3. Sadeq, M. The Historical Monuments of Gaza Strip. Mediterraneum vol. 2, edited by Fabio Maniscalco, Massa editore: 243-259, 2002.

4. The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East. Oxford University Press, 1996.

5. The Oxford Encyclopedia of the Bible and Archaeology. Editor in Chief: Daniel M. Master, Published by Oxford University Press, 2013.

6. Biblical Archaeology Review (belangrijke niet-Israëlische bron voor informatie over opgravingen door de IAA)

7. Josephus, Flavius. De Oude Geschiedenis van de Joden. Ambo, Amsterdam, 2011 (7e dr.)

8. Thomas F. Madden (red.). De geïllustreerde geschiedenis van de Kruistochten. 2004.

9. Al-Mobayed, Salim Arafat. Islamic Archaeological Buildings in the Gaza Strip (jaar?/uitg.?) en Gaza and Its Strip (jaar?/uitg.?).

Sites en zoektermen:

1. Palästinensische Mission Die Diplomatische Vertretung Palästinas in Deutschland

2. Unesco Rachels Tomb

3. asor, American Schools of Oriental Research

4. bibleplaces.com (beeldmateriaal)

5. Jerusalem Virtual Library, academic database on historic Jerusalem

6. http://www.biblicalarchaeology.org/ Biblical Archeology Society

7. britannica.com hebron

8. eappi excavations tel rumeida hebron

9. jmcc, Jerusalem media & communications centre, archeology

10. antiquities.org.il

11. archpark.org.il, Jerusalem archeological park

12. Jaffa cultural heritage

13. Israel Exploration Society (IES)

14. German Protestant Institute of Archaeology, Israël

15. archeolog-home.com

16. Archaeological Institute of America

17. Gaza Museum of Archeology

18. wikipedia, werelderfgoed in Israël

19. wikipedia, werelderfgoed in Palestina

20. École Biblique et Archéologique Française de Jérusalem, Gaza

21. Jaffa Cultural Heritage Project

22. Musée d’Art et d’Histoire of Geneva, Gaza exhibition

23. http://www.biblicalarchaeology.org/biblehistorydaily

24. www.geschiedenisbeleven.nl

CITAAT:

“It occurred to him to say to his wife, “I know this is Haifa, but it refuses to acknowledge me.” Uit: Ghassan Kanafani‘s novelle, Returning to Haifa (1969)