Tussen woede en wanhoop, zo valt de stemming onder Amerikaanse generaals het best te beschrijven toen Trump zijn besluit bekend maakte om de Koerden in noord-Syrië als een baksteen te laten vallen. Plotseling, ‘overnight’ een trouwe bondgenoot in de steek laten: welk gevolg heeft dat voor de relaties met andere en potentiële bondgenoten van Washington? Beroerd. Je hoort ze denken en knarsentanden, Saoedie-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, bepaalde partijen in Libanon en last but not least Israël.
Trumps ‘timing’ uniek, zijn beleid niet
Maar was het wel zo ‘overnight’? De media presenteren het zo en Donald Trump zal het niet tegenspreken. Zijne Majesteit neemt in zijn oneindige, eenzame wijsheid een besluit ‘s morgens bij het opstaan om half zeven en maakt dat nog vóór het ontbijt bekend via een keizerlijke tweet. Dat effect van vorstelijke willekeur wordt versterkt doordat zijn meest nabije medewerkers telkens totaal verrast zijn en dat vaak niet kunnen verbergen. Bijvoorbeeld omdat zij de dag tevoren nog iets heel anders hebben beweerd en daarbij de indruk wekten in de geest van hun president te spreken. Het besluit om de Turkse Erdogan een beperkte inval in het noorden van Syrië toe te staan, is daarvan een schoolvoorbeeld. Toch is Trump qua beleid minder solistisch dan het lijkt: Obama liet er al geen misverstand over bestaan dat hij weg wilde uit Syrië. Wat is voor Israël het probleem van deze (overigens niet volledige) Amerikaanse terugtrekking uit het Syrische moeras?
Verraad aan Koerden past in bredere trend
Werd ook de Israëlische regering – de bondgenoot die altijd als eerste wordt geïnformeerd – totaal verrast door deze ‘nieuwe koers’? Verrast kan Israël hooguit zijn door het moment waarop Trump zijn besluit bekend maakte. Israëls inlichtingendiensten zijn goed op de hoogte van wat er speelt in Washington en de politieke top weet dat het pro-Israël beleid van deze president weinig te maken heeft met een bijzondere liefde voor het joodse volk, maar meer met de christelijke ‘evangelicals’ en hun gematigd christelijke ‘Umfeld’ in de VS. Deze kiezersgroepen – vele tientallen miljoenen – willen weliswaar dat de joodse staat gesteund wordt maar zij willen minstens zozeer dat de politieke elite in Washington stopt met militaire interventies in het Midden-Oosten. Die terugtrekking is een lange termijn ontwikkeling die al jaren geleden in gang is gezet en ook wel wordt aangeduid als de ‘pivot to Asia’. Van belang is dat deze draai naar Azië – lees: China – niet alleen door strategen in Washington wordt bepleit maar ook een trend is onder de kiezers.
Het grootste struikelblok voor een geordende terugtrekking uit het Midden-Oosten is overigens niet Syrië maar Iran. Ook ten aanzien van Iran lijkt de lijn Trump haaks te staan op die onder Obama. Maar hoewel Trump het vuurtje onder Iran flink opstookt, voelt hij net zo weinig als Obama voor militaire escalatie. Al eerder schreef ik over hoe het Amerikaanse Iran-beleid ten koste kan gaan van de Israëlische positie in het Midden-Oosten.
Het belang van Syrië voor Israël
Door Syrië loopt een transportcorridor voor wapens uit Iran voor Libanese Hezbollah. Als aanvaller is de organisatie geen partij voor Israël maar het raketten arsenaal verhindert een eventuele aanval op Libanon zonder grote verliezen in Israël zelf. Het herstel van een stabiele dictatuur in Syrië onder Amerikaanse invloed zou een eind hebben gemaakt aan die lijn Iran-Syrië. Daar ziet het dus niet naar uit. Hezbollah heeft bovendien een grote politieke invloed gekregen in het Libanese parlementaire stelsel wat de ruimte voor Israël (en Saoedie-Arabië) om de sektarische partijleiders in dit land tegen elkaar uit te spelen aanzienlijk heeft beperkt.
In het oosten bezit Syrië aanzienlijke olievoorraden. De opbrengsten daarvan zouden de Syrische economie kunnen doen opleven en een positief effect hebben op de relaties met omliggende Arabische landen. Dat zou ook geld genereren om het Syrische leger weer op sterkte te brengen, wat tevens een einde zou maken aan het ‘vrij bombarderen’ op Syrisch grondgebied wat Israël sinds 2013 doet. Minstens zo belangrijk – ook voor de VS – is dat export van de Syrische olie voor Iran de desastreuze effecten van de Amerikaanse sancties kan mitigeren. Hiermee verwant is de latente strijd om olie en gas in de oostelijke Middellandse Zee, waar Syrië een rol in zou kunnen gaan spelen die ten koste van Israël zou gaan.
Tot slot is er de door Israël sinds 1973 bezette Golan Hoogvlakte die militair-strategisch van belang is en ook vanwege de toegang tot watervoorraden. Het regiem van de Assads heeft sinds de jaren ’70 alleen met verbale retoriek een punt gemaakt van de bezetting van dit cruciale Syrische gebied, wat een belangrijke reden was waarom deze heersersdynastie door de VS tot 2011 met rust is gelaten.
Afbrokkeling
De strategische positie die in zeventig jaar door Israël is opgebouwd brokkelt niet één-twee-drie af. En de Amerikanen zijn zoals gezegd niet echt weg uit Syrië: een kleine eenheid ‘special forces’ zit nog op de olievoorraden in het oosten van het land. Toch is het streven de lijn Iran-Hezbollah door te snijden een zware slag toegebracht. Rusland krijgt steeds meer een stem in dit gebied en zal voor goede betrekkingen met Israël concessies vragen aan de joodse staat. Iran zal ofwel het Israëlische kernwapenmonopolie doorbreken ofwel voor het afzien daarvan een prijs vragen (een kernwapenvrij Midden-Oosten?). Het Israël-kritische Turkije heeft zich verder losgemaakt uit de Amerikaanse omarming (één van de redenen voor Macron om de Navo ‘hersendood’ te verklaren) en een nieuwe Israëlische aanval op Libanon (de vorige waren in 1978, 1982, 1993, 1996 en 2006) wordt steeds onwaarschijnlijker.
Het belangrijkste is misschien toch het verlies van vertrouwen dat de Amerikaanse Grote Broer op den duur de belangrijkste speler blijft in het Midden-Oosten. Wie in Riyadh, Dubai, Amman, Bagdad en Beiroet, bij de Koerden en bij tientallen splintergroepen binnen deze landen naar de toekomst kijkt moet wel tot de conclusie komen dat het verstandig is ook te denken aan alternatieven voor de as VS-Israël.
De menselijke kant – hoe komen de miljoenen Syrische vluchtelinge terug en hoe wordt de wederopbouw geregeld – staat op een ander blad.