Duitsland en Israël: ontmoeting in een “Zeitblase”

Door: Jan Schnerr - Geplaatst op: 24 februari 2014

Het Duitse Israëlprobleem

Vandaag en morgen bezoekt Angela Merkel Israël.

Angela Merkel en Banjamin Netanyahu

De strategische band met Israël kan uitgroeien tot een probleem voor de Duitse buitenlandse politiek. Om dat te voorkomen zou er ofwel een levensvatbare Palestijnse staat moeten worden gerealiseerd: de kans daarop is zeer gering. Ofwel, de Bondsrepubliek zou zich meer moeten distantiëren van Israël-als-joodse-staat. De kans daarop is vrijwel net zo klein. Allereerst maak ik hieronder enkele opmerkingen over de kans op een Palestijnse staat en vervolgens over de dilemma’s van de buitenlandse politiek van Duitsland, in het bijzonder ten aanzien van het Midden-Oosten. Tot slot over het potentiële aanpassingsvermogen van Israël, ofwel het vermogen wezenlijke politieke concessies te doen onder de te verwachten druk vanuit Europa in de komende jaren.

De Palestijnse staat: een zeer geringe kans

Hoewel de verwachtingen van de Palestijnen rond hun staat al niet hooggespannen waren, moeten vijf problemen worden opgelost om zelfs maar aan de lage verwachtingen te voldoen. De Kerry-ronde gaat die problemen hooguit tijdelijk wegmasseren. Die problemen zijn nu al onoplosbaar of worden binnenkort definitief. Welke zijn die vijf problemen?

Ten eerste de versplintering van het gebied van de Palestijnse staat. Gaza bijvoorbeeld: hermetisch afgesneden van de andere Palestijnse gebieden. Anderhalf miljoen mensen waarvan er bij een enigszins draaiende economie zo’n honderdduizend dagelijks naar de Westoever heen en terug zouden moeten. Israëlisch aanbod vóór het vredesoverleg instortte: één weg of een tunnel. In een vredelievende omgeving zou men al zeggen: dat werkt niet. Of neem de Jordaanvallei, vruchtbaar en met watervoorraden en de levensader met de buitenwereld (Jordanië): Israël zal die niet opgeven. De Westelijke Jordaanoever, het hart van de Palestijnse staat, is een geografische gatenkaas met controleposten, joodse wegen en andere barrières. Jeruzalem: afgesneden van het Palestijnse achterland, wat een doodsklap is voor de culturele en economische ontwikkeling daar.

Het tweede probleem zijn de ongeveer 550.000 kolonisten: ruim 250.000 in de agglomeratie Jeruzalem en ruim 200.000 in joodse steden in de Westelijke Jordaanoever. Komen die bij Israël dan krijgt de Palestijnse gatenkaas de vorm van een ontplofte popcorn. Dan zijn er nog zo’n 75.000 kolonisten die gedwongen moeten verhuizen. Zij zijn zeer militant en leven in kleine nederzettingen verspreid over het hele bezette gebied. Zij zijn gewapend en hebben zeer nauwe banden met het leger opgebouwd. Welke Israëlische regering gaat deze mensen aanpakken?

Een derde probleem is “veiligheid”. Die wordt (ook door Duitsland) opgevat als de veiligheid van Israël, zoals gedefinieerd door de Israëlische regering. Samengevat: veiligheid betekent dat de hoofdtaak van de Palestijnse “regering” eruit bestaat om in samenwerking met leger en veiligheidsdiensten van Israël de bevolking te disciplineren. Dat vereist interne terreur en gaat zelfs daarmee niet lukken. Dat leidt dan tot Israëlisch ingrijpen, etc.

Vierde probleem: Zelfs in het onwaarschijnlijke geval dat het kolonistenvraagstuk zou worden opgelost, dan kan in dit gebied geen economie ontstaan die brede lagen van de Palestijnse bevolking een acceptabel welvaartsniveau verschaft.

Vijfde probleem: Een staat zonder water in het Midden-Oosten is niet levensvatbaar. Helaas is het water daar waar de Palestijnse staat niet komt.

Zesde probleem: De Palestijnse Autoriteit (PA) kan alleen met Israël tot overeenstemming komen door de Palestijnen in Israël in de steek te laten (namelijk door Israël als joodse staat te erkennen) en verraad te plegen aan de Palestijnse diaspora. De PA overleeft dat alleen door interne terreur met steun van buitenaf.

Duitsland: een opkomende regionale macht

Duitsland zal in het Midden-Oosten een macht worden die mee aan het stuur zit. Het duikt nu nog zoveel mogelijk weg achter de brede Amerikaanse rug. Maar Duitsland zal niet voldoende invloedrijk worden om Israël tot strategische veranderingen in zijn politiek te dwingen. Distantie tot die politiek zou dan wijsheid zijn. Duitsland heeft zichzelf niettemin zeer vergaand gebonden aan de Israëlische veiligheidstrategie (de “Staatsräson” van Merkel). Dat is een politiek die eigenlijk niet past bij een belangrijke regionale macht. Omdat dan het gevaar bestaat dat de staart (de joodse staat) met de hond (Duitsland en tot op zekere hoogte de EU) gaat kwispelen. Wat zijn concreet de risisco’s voor Duitsland van zijn huidige politiek?

1. De VS verleggen hun strategische prioriteit naar de Stille Oceaan met behoud van een bescheidener aanwezigheid in het Midden-Oosten (jaffadok.nl/columns/kerry-i-ofwel-de-amerikaanse-rol-in-het-midden-oosten). Europa, Duitsland voorop, vult een deel van het vacuüm. Dat vergt in de internationale machtspolitiek inperking van de Duitse beleidsvrijheid en aansluiting op Amerikaans-Israëlische opvattingen over het gebied van de Middellandse Zee tot en met Iran. Spanningen kwamen al aan het licht bij de oorlogen in Irak en Lybië, de burgeroorlog in Syrië en in het vijf-plus-één overleg met Iran.

2. Duitsland wordt in het Saoedische moeras gezogen: een groep reactionaire koninkrijken die met ongelimiteerde massa’s geld westerse militaire technologie aanschaffen, reactionaire islamistische stromingen subsidiëren, vijandig staan ten opzichte van iedere vorm van seculiere en/of democratische ontwikkeling en in feite deel uitmaken van een monsterverbond met de VS en Israël.

3. Duitsland (en de EU) hebben zich de laatste tien jaar vastgemanoevreerd in het Cypriotische wespennest. De Duitse politiek staat geparkeerd in de doodlopende straat van die regio: Griekenland en Grieks-Cyprus. En heeft mede daardoor een moeizame relatie met een belangrijke regionale speler: Turkije. Door de grote hoeveelheden gas onder de bodem wordt de oostelijke Middellandse Zee een militair wespennest. Israël vist inmiddels in Griekenland en Cyprus in troebel water en zal volgens deskundigen als eerste het gas gaan wegpompen. De militaire spanningen tussen de marines nemen toe. In Duitsland gemaakte onderzeeërs (Dolphins) varen onder Israëlische vlag. Zij zijn technisch geprepareerd voor nucleaire bewapening.

5. De Duitse Israëlpolitiek baseert zich op een anachronistisch beeld van de “veiligheid van de joodse staat” en kan zich blijkbaar niet verzetten tegen de instrumentalisering van “de Duitse schuld” uit de Tweede Wereldoorlog ten behoeve van Israël’s politiek van bezetting en militaire expansie.

6. De Duitse regering gaat kennelijk uit van de rationaliteit van de politiek van Israël zelf en dus van de veranderbaarheid daarvan onder invloed van druk vanuit bevriende landen (zoals Duitsland/de EU). Is de Israëlische politiek inderdaad rationeel en beweegbaar?

Israël: beweging in de “Zeitblase”?

De joodse staat komt voort uit een ideologisch grotendeels voorbije wereld en uit historische gebeurtenissen. Het verschil met andere staten is dat dit geheel rond 1950 is ingevroren in een vrij onbewegelijk construct: de “joodse staat Israël”. De verovering van “Judea en Samaria” in 1967 bracht nog een beweging, maar niet in de richting van moderniteit. Het religieuze element in de tot dan toe sterk seculiere staatsideologie werd zeer versterkt door de kolonisatie van de in ’67 bezette gebieden. Israël werd een land met een “seculiere staatsreligie” waarin bijzondere opvattingen over grond, volk, het leger, de geschiedenis en de fundamentele vijandigheid van de buitenwereld een rol spelen.

Begin 2001 is de regeringsmacht overgenomen door coalities van religieuze fundamentalisten, emigranten uit de voormalige Sowjet-Unie en een economische liberaliserings-elite. Binnen die coalities is een Palestijnse staat niet meer aan de orde. In de Israëlische publieke opinie is het al jaren een non-issue. En de joodse organisaties in de VS die er qua invloed werkelijk toe doen, wijken niet af van deze lijn. Evenals het enige orgaan dat werkelijke druk van buiten af zou kunnen uitoefenen: het Amerikaanse Congres. Dit leidt tot de metafoor van Israël als land levend in een “Zeitblase”: een ruimte waar de tijd stilstaat maar van waaruit je de buitenwereld volledig kunt waarnemen. Israël is vermoedelijk niet in staat tot een fundamentele verandering.

Wat nu? Misschien zullen in de komende jaren steeds meer Palestijnen zich gaan afvragen waarom zij niet gewoon stemrecht en bewegingsvrijheid hebben in het land waar zij wonen. Desnoods (voorlopig) als economische onderklasse. Als de joodse kolonisten die een kilometer verderop op een heuvel wonen mogen gaan stemmen en naar het strand mogen, waarom zij dan niet? Eén staat voor al zijn elf of twaalf miljoen inwoners! Zou zo’n verschuiving in de Palestijnse publieke opinie leiden tot een paradigmaverschuiving binnen de Zeitblase? Breekt de democratie uit? Nee, waarschijnlijker is dat in joods Israël dan verdere radicalisering plaatsvindt.

De toekomst van de Duitse lijn

Wat is de toekomst, vanuit de huidige Duitse politiek gezien? Een wanstaltig Palestijns pseudostaatje? Popcorn-Palestina? Opgedrongen aan een onwillig Israël? Onder de duim gehouden door een groep Palestijnse collaborateurs, bewapend door de VS, van inlichtingen voorzien door de Shin Beth en getraind door de Bundeswehr? Zonder Europese, vooral Duitse financiering houdt dat bestuurlijk en economisch geen stand. Met hulp van de Europese belastingbetalers en Saoedisch oliegeld misschien een paar jaar. Tot de volgende “intifada”. En daar zal het Israëlische leger aan te pas gaan komen. In verband met “de veiligheid van de joodse staat”. Die is sinds Merkel (2008) immers de basis (“Staatsräson”) voor de Duitse Midden-Oostenpolitiek. Ook onrust in Israël zelf onder de Israëlische Palestijnen zal genegeerd moeten worden, want Duitsland heeft Israël erkend als joodse staat. Dat zal Angela Merkel vandaag en morgen nog wel een keer bevestigen.

Het begint erop te lijken dat Duitsland diep in het wespennest zit.

 

Zie ook: jaffadok.nl/columns/schulz-en-merkel-bezoeken-israel