Samenvatting
De Gazastrook (tweemaal de oppervlakte van Texel) in het zuiden van Israël was deel van het vroegere Palestina en kwam in 1949 onder Egypte. In 1967 werd het veroverd door Israël. De bevolking heeft sinds 1949 in de frontlinie geleefd. Vanaf ongeveer 1990 werd het gebied steeds meer geïsoleerd door Israël. In 2005 vertrokken de joodse kolonisten. Sinds 2006 is Gaza door het leger vrijwel van de buitenwereld afgesneden. Zeer frequent wordt vanaf de grens, vanuit de kust of het luchtruim geweld toegepast. Bij enkele grote operaties, waarbij soms ook grondtroepen werden ingezet, werd in 2004, 2006, 2008, 2012, 2014 en 2018/19 een groot deel van de infrastructuur en de economie verwoest.
Er wonen bijna 2 miljoen mensen in Gaza. In 2028 zullen dat er naar schatting 2,8 miljoen zijn. De VN spreekt anno 2020 van een humanitaire ramp. Gaza wordt bestuurd door Hamas die op zeer gespannen voet leeft met de partij Fatah die het in de Westelijke Jordaanoever en daarmee in de Palestijnse Autoriteit voor het zeggen heeft. De VS en in navolging daarvan de EU praten niet met Hamas. De economie van het gebied kan door de blokkade niet tot ontplooiing komen en “hangt aan het infuus” van internationale hulp. De VN-organisatie UNRWA is de voornaamste hulpverlener.
Ernstige problemen voor de bevolking liggen op het op het gebied van overbevolking, werkloosheid, energietoevoer, drinkwatervervuiling, onderwijsfaciliteiten, gezondheidszorg en trauma’s als gevolg van het legergeweld. Voor de omheining rond Gaza is door het leger een breed niemandsland geschapen waar met scherp wordt geschoten, deels met door op afstand bediende wapens. De kustwateren zijn voor de (vroeger uitgebreide) visserij van Gaza gevaarlijk gebied waar eveneens met scherp wordt geschoten. De enige uitgang naar de buitenwereld is een grenspost aan de Egyptische kant van Gaza. Daar gelden vele beperkingen. Als gevolg van die situatie werd na 2006 een groot aantal smokkeltunnels gemaakt onder de afscheiding met Egypte. Men spreekt in dat verband van de “tunneleconomie”. Door samenwerking van Egypte en Israël zijn de meeste tunnels verwoest.
Onder het internationaal humanitair recht, met name artikel 42 van de Haagse Conventie en de desbetreffende jurisprudentie, blijft Israël verantwoordelijk voor het welzijn van de Palestijnse burgerbevolking. Het criterium is dat Israël de effectieve controle heeft over het gebied. Hieronder ter illustratie één aspect van geweld in de Gazastrook.
Aanvallen met drones, vergelijkende studie gevolgen
Drones versus andere wapens
De gemiddelde leeftijd van de twee miljoen mensen in de Gaza Strook – tweemaal de oppervlakte van Texel – is 17,2 jaar. Bijna de helft van bevolking is jonger dan 13. Blijvende verwondingen zullen dan ook in veel van de gevallen jonge mensen treffen. Een groep onderzoekers onder wie de bekende Noorse chirurg Mads Gilbert, onderzocht de ernst van amputaties van ledematen en hoe vaak deze voorkomen. De groep vergeleek de gevolgen van aanvallen met drones met die van andere, meer conventionele wapens. De studie beperkte zich tot patiënten die zo’n aanval hebben overleefd. Vanzelfsprekend zijn alle vuurwapens schadelijk maar de resultaten van deze vergelijkende studie zijn schokkend.
Wetenschappelijke studie
De studie onderzocht de medische geschiedenis en andere relevante factoren van slachtoffers bij wie tussen 2006 en 2016 amputaties moesten worden uitgevoerd. 254 mensen werden in het onderzoek meegenomen met een gemiddelde leeftijd van 23 op het moment van de aanval. In 54% van de gevallen werden de projectielen afgevuurd vanaf drones, in 11% door tanks en in andere gevallen door vliegtuigen, helikopters of op afstand vanaf zee of land. Het onderzoek werd uitgevoerd in het Artificial Limb and Polio Center (ALPC) in de Gaza Strook, de plaats waar de meeste patiënten na een amputatie werden behandeld en gerevalideerd. (zie voor de oorspronkelijke publicatie: Heszlein-Lossius, H.E., Al-Borno, Y., Shaqqoura, S. et al. Life after conflict-related amputation trauma: a clinical study from the Gaza Strip. BMC Int Health Hum Rights 18, 34 (2018). https://doi.org/10.1186/s12914-018-0173-3)
De werkelijke omvang
De 254 mensen uit het onderzoek die in hun verdere leven met een (of meer) amputatie(s) hun weg moeten vinden staan voor een zeer veel grotere groep van slachtoffers van het geweld tegen de inwoners van de ‘Strook’. Beperken wij ons net als in het onderzoek tot de militaire operaties in de periode 2006 tot en met 2014 dan gaat het om 4.000 doden en 17.000 gewonden. Het exacte aantal mensen met een of meer amputaties en het precieze aantal daarvan dat het gevolg was van een drone-aanval is niet bekend.
Conclusie: drones zijn nog schadelijker
Als patiënten worden vergeleken die met andere wapens dan wel vanuit drones werden beschoten, dan moeten bij die laatsten significant vaker vervolgoperaties worden uitgevoerd in aansluiting op de eerste of eerdere amputatie(s). Vaak werd in dat stadium al tot amputatie besloten en zijn de uitgevoerde amputaties verdergaand.
Verder over drones
Naast de hierboven beschreven gevolgen zijn drones ook in andere opzichten bedreigend. Jonathan Cook wees op de psychologische druk die uitgaat van het voortdurende gezoem van drones boven de hoofden van mensen die deze toestellen associëren met verschrikkelijke gebeurtenissen. Drone Wars UK is een organisatie die zich bezighoudt met onder andere de gevolgen binnen het militaire bedrijf van de mogelijkheid om op afstand, per knopdruk en via een scherm, mensen te doden. Een recentere toepassing van drones is het verspreiden van traangassen. Tot slot moet hier niet onvermeld blijven dat Israëlische wapens wereldwijd verkocht worden met de aanbeveling “combat proven”.
Nb: Deze tekst verscheen in de Nieuwsbrief van Care for Palestine, een werkgroep van het Nederlands Palestina Komitee, nr. 1, 2020
GAZA, BEVOLKING
Gaza nu
VN-organisaties, vooral de Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA), zijn zeer goed op de hoogte van de levensomstandigheden in de Gazastrook. De VN-rapporten bevestigen sinds 2010 dat Gaza in toenemende mate slechter af is dan in de jaren ’90. In de cruciale leeftijd van 20 tot 24 jaar is een extreem hoog percentage van de mensen werkloos. De gezondheidszorg leidt onder de geregelde verwoestingen van de infrastructuur, waaronder ziekenhuizen door het Israëlische leger en onder de blokkade die in 2006 werd ingesteld. Economische ontwikkeling vindt niet plaats om dezelfde redenen. De energievoorziening, de waterkwaliteit en dergelijke bevinden zich in een kritieke toestand. Het natuurlijke waterreservoir waaruit de mensen hun drinkwater betrekken wordt vrijwel onbruikbaar waardoor gezond drinkwater zeer schaars is. In 2000 waren 80.000 mensen voor voedsel afhankelijk van de UNRWA, in 2020 zijn dat er 1.000.000. De bevolking staat nu existentiële problemen te wachten. De extreme situatie leidt ertoe dat een deel van hen zich meer tot het geloof wendt.
Gaza juni 2013: training “school mediation”. Bron: site Gaza Community Mental Health Programme.
1948 tot 2012
Gaza werd in 1948/1949 overstroomd door Palestijnen die op vlucht waren voor de Israëlische strijdgroepen. Deze vluchtelingen en hun nakomelingen vormen nu bijna 80% van de bevolking. Twee derde wordt door de VN (UNRWA) geholpen als geregistreerd vluchteling. De bevolkingsprognose voor 2025 is 2.800.000 inwoners. Gaza kwam onder Egyptisch bestuur tot 1967. Sinds 1967 wordt het door Israël bezet. Tot 1994 was er een militair bestuur. Vanaf 1994 droeg Israël op grond van de Oslo Akkoorden over delen van het gebied geleidelijk bestuursbevoegdheden over aan de Palestijnse Autoriteit (PA). In 1979 was een vredesverdrag gesloten tussen Egypte en Israël, waarin de uiteindelijke status van de Gazastrook echter niet werd geregeld.
Hamas dat na 1967 ontstond, verwierf steun onder de Palestijnse bevolking door zijn sociale werk, in het bijzonder voor de armen. Tijdens de eerste intifada (Palestijnse volksopstand) die duurde van 1987 tot 1993 en die begon in de Gazastrook, vormde Hamas een militaire vleugel ten behoeve van gewapend verzet. Vanaf eind jaren ’80 raakte de Gazastrook steeds meer geïsoleerd van Israël en de andere bezette gebieden. Dit als gevolg van beperkingen van de bewegingsvrijheid die Israël oplegde aan de niet-joodse bevolking. Israël bouwde in 1993, direct na de Oslo Akkoorden, een afscheiding rond Gaza, die in 1999 werd geperfectioneerd. Er zijn uitgebreide faciliteiten voor 24-uurs observatie, beschietingen en patrouillering. Het werken door Palestijnen als goedkope arbeidskracht in Israël werd vrijwel onmogelijk wat bijdroeg aan de verarming.
In 2000/2001, in de beginfase van de tweede intifada werd een groot deel van de afscheiding door de opstandelingen verwoest. De installatie werd door Israël vanaf 2001 weer opgebouwd. In 2005 trok de regering Sharon de 8000 joodse kolonisten terug uit de circa twintig nederzettingen. Israël stelt sindsdien dat Gaza geen bezet gebied meer is en dus geen enkele verantwoordelijkheid heeft voor bevolking daar. Militaire invallen in Gaza, liquidaties en bombardementen zijn sindsdien gemotiveerd als “zelfverdediging” in verband met de (vrij primitieve) Qassamraketten die geregeld door Hamas en kleinere verzetsorganisaties op Zuid-Israël worden afgevuurd. De chronologie van de gebeurtenissen, zeker vanaf 2005/2006 geeft aan dat Hamas in het algemeen uit was op een wapenstilstand en zich ook enkele malen aan een eenzijdig staakt-het-vuren heeft gehouden.
Na de in 2006 door Hamas gewonnen verkiezingen in de bezette gebieden, ontstond een strijd met concurrent Fatah. Fatah dat nauw samenwerkte met Israël en de VS, won die strijd op de Westoever, Hamas in de Gazastrook. Op dat moment, juni 2007, werd door Israël een zeer vergaande blokkade van de Gazastrook ingesteld, die heeft geleid tot een volledige ontwrichting van het dagelijks leven en de resterende economie en infrastructuur. Vanaf eind 2011 kwamen van tijd tot tijd verzoeningsgesprekken tussen Hamas en Fatah op gang. Begin 2013 was Hamas zelfs bezig met kiezersregistratie in de Gazastrook, vooruitlopend op eventuele afspraken met Fatah over Palestijnse verkiezingen voor het parlement en het presidentschap. Dergelijke afspraken zijn uiteindelijk niet tot stand gekomen.
Geweld
Israël heeft decennialang militaire acties in Gaza uitgevoerd, waarbij veel slachtoffers vielen en verwoestingen werden aangericht. Begin deze eeuw bijvoorbeeld tijdens de operatie “Rainbow” (in 2004) en de operatie “Summer Rain” (in 2006). In de twee grote volksopstanden in 1987/1993 en 2000/2005 was de bevolking van Gaza zeer actief. Een opvallend kenmerk van het optreden van het leger is dat door de jaren heen ook de infrastructuur in de meest brede zin werd getroffen: overheidsgebouwen, industriële installaties, water- en rioolinstallaties, landbouwgrond, onderwijsfaciliteiten en ziekenhuizen. Dat was in verhevigde mate het geval tijdens de “Cast Lead” (“Gegoten Lood”) genoemde aanval eind 2008 – begin 2009, tijdens welke aanval onder meer gericht waterreservoirs werden gebombardeerd, en in 2014. De eerste actie kostte aan Palestijnse kant 1417 doden waarvan 352 kinderen en meer dan 5000 gewonden. In 2014 waren die aantallen circa 2.150 en 11.000.
De duizenden gebouwen en huizen die werden vernietigd en beschadigd vormen nog steeds een groot probleem omdat door de blokkade vrijwel geen bouwmateriaal beschikbaar kwam. Een groot deel van de landbouwindustrie van Gaza is verwoest. De psychische druk door de basale angst die is ontstaan worden versterkt door voortdurende tussentijdse aanvallen vanuit de lucht, beschietingen vanuit wachttorens en door geluiden van supersonische vliegtuigen en drones.
Afsluiting
De afscheiding rond Gaza is 60 km lang. Aan de binnenkant (Gazakant) is een strook van 1000 tot 1500 meter grotendeels verwoest: bijna 20% van het totale oppervlak en circa 35% van het vruchtbare land. Mensen worden er zonder waarschuwing beschoten vanuit wachttorens die elke paar honderd meter zijn gebouwd. Deze zijn voorzien van machinegeweren met een bereik van 1,5 km die vaak op afstand via “joy sticks” worden bediend. Kinderen worden daar geregeld het slachtoffer van. Invallen van het leger met zwaar materieel, inclusief tanks, artillerie en drones zijn routine en kunnen tot 3000 meter in Gaza doordringen.
Grensovergang Rafah, naar Egypte is de opening naar de buitenwereld. De procedures zijn veranderlijk en in het algemeen zeer moeizaam. De andere grensovergangen zijn voor de bevolking vrijwel gesloten. De tunnels onder de afscheiding tussen Gaza en Egypte, een aantal jaren geleden hebben de lokale markten deels vernietigd en deels overspoeld met onprofessionele en illegale bedrijfsactiviteiten.
Zee, luchtruim
Op grond van de Oslo Akkoorden (het onderdeel: Gaza-Jericho Overeenkomst, 1994) kunnen Palestijnen tot twintig zeemijlen uit de kust actief zijn op het gebied van visserij, toerisme of andere economische activiteiten. Sinds 2000 is die ruimte telkens ingeperkt. Op den duur was 85% van de visgebieden geheel of gedeeltelijk ontoegankelijk als gevolg van militaire maatregelen. 65.000 mensen werden hier direct door getroffen. Voor het voedingspakket van de bevolking (proteïne) is dit een slechte ontwikkeling. Vissers worden buiten een driemijl zone geregeld beschoten door de marine, vaak met dodelijke afloop. De luchthaven van Gaza is verwoest en het luchtruim is gesloten voor andere dan Israëlisch-militaire doeleinden. Twee VN-organisaties zijn in Gaza actief: de UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) die ook elders in de wereld werkzaam is en daarnaast zeer grootschalig de UN Relief and Works Agency (UNRWA). Deze VN-tak is opgericht in 1948 om te voorzien in de humanitaire nood onder de Palestijnse vluchtelingen. Er zijn veel NGO’s actief.
Internationaal recht
Onder het internationaal humanitair recht, met name artikel 42 van de Haagse Conventie en de desbetreffende jurisprudentie, blijft Israël verantwoordelijk voor het welzijn van de Palestijnse burgerbevolking. Het criterium is dat een land, in casu Israël de effectieve controle heeft over het gebied. Israël controleert het luchtruim, de kustwateren, belangrijke infrastructuur, in- en export, verkeer van mensen en de vraag wie als inwoner mag worden beschouwd. Bovendien is Israël kennelijk in staat “to send troops within a reasonable time to make the authority of the occupying power felt”.
Internationale politiek
De VS beschouwt Hamas als een terroristische organisatie. De EU heeft de politieke tak van Hamas op 11 september 2003 op de lijst van terreurorganisaties gezet. De militaire tak stond daar al op. Dit heeft tot gevolg dat in het kader van vredesgesprekken niet met Hamas gepraat kan worden. Egypte heeft na de val van dictator Mubarak zijn feitelijke steun aan het Amerikaanse (en Israëlische) beleid verlaten. Na de coupe tegen de gekozen president Morsi en het herstel van de militaire dictatuur in 2013 werd de samenwerking met Israël weer voortgezet.
De gevolgen van het korte bewind Morsi
Begin 2013 was het maandelijkse “quotum” aan passanten bij de grensovergang Rafah gestegen tot 200.000. Voor het eerst passeerden ook vrachtwagens met zware goederen, waardoor Gaza daarvoor niet volledig afhankelijk is van de Israëlische doorlaatpost Kerem Shalom. Egypte spande zich verder in om een overeenkomst tussen Hamas en Fatah te bewerkstelligen. De Egyptische regering heeft er volgens de meeste waarnemers ook belangrijk toe bijgedragen dat de Israëlische aanvallen in november 2012 niet zijn uitgemond in een grondoffensief. De opstelling van de regering Morsi Egypte in deze crises zou een aanwijzing kunnen zijn dat de strategische beleidsvrijheid van Israël met betrekking tot Gaza afneemt.
Van de Golfstaten heeft Qatar, dat vaak een bemiddelaarsrol vervult, de bereidheid uitgesproken om de wederopbouw van Gaza financieel te ondersteunen. Turkije is fel gekant tegen de blokkade van Gaza en tegen de periodieke aanvallen van Israël. Dit draagt bij aan de gespannen verhouding met Israël. Hoewel het Israëlische leger na november 2012 door is gegaan met het doden van Gazanen in de grensgebieden, lijkt Hamas steeds minder belang te hebben bij het beantwoorden van het geweld van het Israëlische leger.
Literatuursuggesties:
1. Hass, Amira. “Drinking the Sea in Gaza: Days and Nights in a Land under Siege.” New York, Owl Books, 2000.
2. Meulenbelt, Anja. “Een spiegel liegt niet. Andere stemmen uit Israël”. Bulaaq, Amsterdam, 2002.
3. Wiedenhöfer, Kai. “Book of Destruction: Gaza – One Year After the 2009 War”. Fotodocumentatie. Steidl/Fondation, 2011
4. Bayoumi, Moustafa ed. “Midnight on the Mavi Marmara”. Jacana Media, 2010.
5. Roy, Sara The Gaza Strip, The Political Economy of De-Development. Institute for Palestine Studies, (1e dr. 1995), 2001 (3e dr. op komst).
6. Roy, Sara. Failing Peace: Gaza and the Palestinian-Israeli Conflict. Pluto Press, 2007.
7. Roy, Sara. Hamas and Civil Society in Gaza: Engaging the Islamist Social Sector. Princeton University Press, 2011.
8. Rapport: Dashed Hopes; Continuation of the Gaza Blockade. 2010, Cordaid en 24 andere organisaties.
9. Rapport: The Monthly Humanitarian Monitor. VN/Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, OCHA (occupied Palestinian territory).
10. Rapport: Gaza’s Electricity Crisis: the Impact of Electricity Cuts on the Humanitarian Situation. VN/OCHA. Mei 2010.
11. Rapport: Gaza in 2020: A liveable place? VN; A report by the United Nations Country Team in the occupied Palestinian territory. Augustus 2012.
Sites en zoektermen:
- UN OCHA (office for the coordination of humanitarian affairs) Gaza
- UNRWA (relief and works agency) Gaza
- Gaza disengagement
- pchr (palestinian center for human rights) Gaza
- Gisha Gaza closure
- international crisisgroup Gaza
- el mezan, Gaza human rights
- Gaza Community Mental Health Programme.
CITAAT:
“Cast Lead [was] a war that was no war, [it was] a wild onslaught upon the most helpless population in the world”. Gideon Levy in een interview met Jamie Stern-Weiner voor New Left Project, op 20 september 2010.