Wat doen we met de Erdogan?

Door: Jan Schnerr - Geplaatst op: 24 april 2017

Erdogan won het referendum over de herziening van de Turkse Grondwet. Nederland boos, Europa boos, de media boos. Het is me een toestand! Dictatuur! Toch een poging weer rust en realiteitsgevoel in ons leven te brengen.

Kamerleden Kuzu (DENK) en Wilders (PVV) in september 2016.

We moeten een paar dingen onderscheiden. Ten eerste, hoe prettig-democratisch is de huidige grondwet? Ten tweede, wat houden die wijzigingen van de grondwet precies in? Hoe erg is het? Ten derde, is het niet zinnig om onderscheid te maken tussen de letter van de (grond)wet en de politieke cultuur van Turkije? Ten vierde, is het werkelijk waar dat Turkije definitief afdrijft van Europa? En tenslotte: moet Europa doorgaan met de onderhandelingen over Turks lidmaatschap van de EU.

1. De huidige grondwet stamt uit het begin van de jaren ’80 van de vorige eeuw. Er was net een militaire staatsgreep geweest. De generaals hadden het roer weer vast in handen. Het werd tijd dat die grondwet werd opgeschoond.

2. Uit de negatieve berichtgeving in de Europese media kwam het beeld naar voren van een referendum dat in Turkije de dictatuur vestigde. Halve informatie over de inhoud van de wetswijziging gaf echter steeds het ongemakkelijke gevoel dat het voorgestelde presidentiële systeem veel weg had van het Franse en het Amerikaanse. Nadere bestudering bevestigt die indruk. Zie bijvoorbeeld de NRC van 13 april, waar eindelijk een deskundige aan het woord kwam.

3. De Turkse politieke cultuur wordt – dus afgezien van de letter van de wet – onder meer gekenmerkt door autocratisch leiderschap en helaas ook door een dosis corruptie daaromheen. Minder erg dan het cliëntelisme in Griekenland, misschien iets erger dan in Italië. Hoe dat zo? Wellicht heeft het wat te maken met duizend jaar Byzantijns Rijk, een paar eeuwen Ottomaans bestuur en tachtig jaar generaalspolitiek. De recente poging tot staatsgreep vanuit het leger is bovendien voor de Turkse bevolking een traumatische ervaring tegen de achtergrond van wat er in die tachtig jaar is voorgevallen. De enorme allergie voor geheime netwerken, de ‘diepe staat’, speelt een rol bij de niet goed te praten staatsterreur die recent plaatsvond/-vindt. Bij de behoefte aan sterk leiderschap moeten wij ook bedenken dat het rond de grenzen van Turkije onrustiger is dan bij onze grensovergangen.

4. Turkije drijft sinds de Hellenistische tijden soms wat meer naar het oosten en dan weer naar het westen. Dat zal wel zo blijven. De Engelsen hebben dat ook. Een constante factor is wel de afhankelijkheid van Europa in economisch opzicht: handel, investeringen en technologie overdracht. Ook de miljoenen Europese Turken vormen een blijvende brug. En: misschien drijft Europa straks na acht jaar Trump weer iets meer naar het oosten.

5. Moet de EU doorgaan met onderhandelen over Turks lidmaatschap? Al sinds 1963 gelooft vrijwel geen Europese politicus echt dat Turkije ooit volledig lid wordt. Zowel de Europese als de Turkse politiek had baat bij die gesprekken. Er is al een douaneunie met Turkije. Dat is zeer nuttig, doorgaan daarmee! Dat volledige lidmaatschap is dus geen principiële kwestie maar een politiek-tactisch vraagstuk. Alle extreem rechtse partijen in Europa met hun islamofobie, eisen stopzetting van die toetredingsgesprekken. Je zou kunnen zeggen: laat ze maar blijven bijten in die kluif, het houdt ze van de straat. Maar het echte probleem zit hem in die tienduizenden die werden gearresteerd in de nasleep van de staatsgreep en de druk die op de Turkse intellectuele elite in Europa wordt uitgeoefend.

Vergeet ik nog iets? Oh ja, de Navo. Turkije is lid van het westerse militaire bondgenootschap, dat vrijheid en democratie hoog in het vaandel heeft. Interessant is artikel 5 van het Navoverdrag: “Een aanval op één van de leden, is een aanval op alle leden.” Dus: als Turkije wordt aangevallen, dan zijn wij ook in oorlog. Lees ik in de krant dat Turkije, nu het een ‘dictatuur’ is uit de Navo moet? Nee, nog niet tegen gekomen.

Tags:  EU, navo, TURKEN, TURKIJE