Trans-Atlantisch feestje in coronatijd

Door: Jan Schnerr - Geplaatst op: 25 januari 2021

President Biden en de Europese Unie gaan hun relatie herstellen. Sommigen binnen de Duitse regeringspartijen verlangen terug naar de beschutting van de Amerikaanse paraplu. Frankrijk wil voorkomen dat het feestje uit de hand loopt door te veel Duits enthousiasme voor ‘de nieuwe wind’ uit Washington. Merkels laatste grote ‘act’ wordt dus een lastige: een opgewekt trans-Atlantisch feestje organiseren (een beetje voor de Bühne) inclusief een polonaise langs de Navo, terwijl Duitse bedrijven hun waren blijven verkopen in China, ondertussen de Franse gevoeligheden ontzien en dat alles overdekken met een sausje van Europese onafhankelijkheid. De strategen aan de Quai d’Orsay in Parijs zullen hun president begin november direct na de overwinning van Biden al hebben geschetst waar de Duitse politiek op aan gaat sturen: een dikke laag Atlantische verbroedering.

China kijkt mee

Het klimaat waarbinnen de Europees-Amerikaanse verbroedering tot stand moet komen is een stuk killer dan bij het aantreden van Barack Obama. Een functionaris in Peking deelde nog tijdens de inaugurele rede van Biden mee, dat China sancties afkondigde tegen 28 Amerikaanse topfunctionarissen uit de periode Trump. De sancties gelden ook de naaste familieleden van de betrokkenen en blijven niet beperkt tot een inreisverbod. Ook bedrijven die deze topmensen zouden willen binnenhalen – als lobbyist, adviseur, advocaat, mede-eigenaar of wat dan ook – krijgen problemen in China. Terzijde: de Duitse auto-industrie heeft tijdens het coronajaar zware klappen gekregen, alleen de uitstekende verkoopcijfers in China voorkwamen een rampzalige ontwikkeling.

Frankrijk: Europese zelfstandigheid

Macron is een strateeg en echte strategen spelen in op ontwikkelingen die sowieso een bepaalde kant op gaan. De groeiende autonomie van Europa ten opzichte van de VS bijvoorbeeld. Die groeit langzaam maar zeker, een film in slow motion. Macron weet dat, ook al zwaait hij af en toe driftig met zijn dirigeerstokje om de tektonische beweging van de Euraziatische Plaat tot hogere snelheid op te zwepen. In Berlijn en bij de Navo droomt een aantal atlantici al van nieuwe Europees-Amerikaanse projecten, bijvoorbeeld een Europees scheepseskader dat als een groepje dappere zeeverkenners de vaarroutes naar het oude continent vrijhoudt. In nauw contact met de wereldwijde Amerikaanse vloot die met het zware werk in de buurt van China belast is.

Midden-Oosten op dieptepunt

Terug naar de werkelijkheid van alledag. Tussen Europa en China ligt het Midden-Oosten, een gebied dat er hier en daar bij ligt als Berlijn in de zomer van 1945. Destijds gaf niemand een cent voor de toekomst van die ruïne en het overgebleven Duitsland eromheen, het was een tweederangs protectoraat waar de Britten en Fransen een oogje in het zeil hielden terwijl de Amerikanen de Europese oostgrens bewaakten. Maar Duitsland herstelde zich herstelde zich sneller dan iedereen voor mogelijk had gehouden. Het Midden-Oosten zal er langer over doen. Ongetwijfeld, maar in een interessant land als Egypte – waar een zware deken van censuur overheen ligt – gebeurt onder het oppervlak meer dan wat via de dagelijkse berichtgeving tot ons komt.

Tijdbom aan de voordeur

Van een afstand bekeken is het een gebied waar de Europese en de Amerikaanse posities in een bepaald opzicht in elkaar passen. De VS willen of moeten zich minder intensief met de deels zelf veroorzaakte chaos bezighouden terwijl de Europese Unie geleidelijk in de positie komt om hoe dan ook te gaan interveniëren in deze potentiële tijdbom aan zijn voordeur. Zie de recente omgang door de EU met een land als Turkije. Net zoals Rusland geen ‘loepzuivere democratie’. Toch zullen die twee landen uiteindelijk meer perspectief zien in een goede verstandhouding met Europa (en China?) dan met de VS.

VS-Iran potentiële ‘spoiler’

Het Midden-Oosten inclusief de scheepvaartroutes rond Saoedi-Arabië zijn cruciaal in de confrontatie tussen de twee supermachten VS en China. Nu Israël, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAR) in het Amerikaanse blok verankerd zijn valt Iran een sleutelfunctie toe in het Chinese streven een toegangspoort te forceren tot het Midden-Oosten en uiteindelijk naar Europa. De kwestie Iran is daarom een potentiële ‘spoiler’ in het trans-Atlantische feestje. Als Biden geen kans ziet om de overeenkomst met Iran uit het tijdperk Obama te herstellen, als gevolg van Israëlische druk op het Amerikaanse Congres, dan wordt het lastig om met Europa een gezamenlijke politiek uit te stippelen ten aanzien van andere brandhaarden in de regio. Tegendruk op Israël uitoefenen is tot nu toe taboe in Washington, Berlijn en Brussel. Op de korte termijn blijft die tegenzin versluierd achter diplomatieke formules, zoals: “De Europese Unie en de Verenigde Staten zien een Palestijnse staat als doel van vredesonderhandelingen”, “De Europese Raad spreekt zijn bezorgdheid uit over de bouw van nieuwe nederzettingen”, enzovoort. Maar de realiteit eist op een gegeven moment zijn tol.

‘Soevereiniteit’, ‘Atlantische solidariteit’, het zijn hoogstaande begrippen. De Zuid-Chinese Zee is voor Europa ver weg. Het Midden-Oosten wordt de lakmoesproef voor de mooie intenties.