Jeruzalem: Eindtijd toeristen in de plaats van traditionele christenen?

Door: Jan Schnerr - Geplaatst op: 31 december 2019

Marginaliseren, laatste fase?

De traditionele christelijke gemeenschappen in Israël en in bezet gebied zitten in de verdrukking. De Israëlische instanties beperken hun bewegingsruimte stap voor stap, soms met medewerking van opportunistische krachten binnen de geloofsgemeenschappen. Deze laatste zijn oeroud. Zij belichamen een deel van de geschiedenis van Israël-Palestina dat niet past in het narratief van de joodse staat zoals dat zich sinds de jaren ’20 van de twintigste eeuw heeft ontwikkeld. Staat er een verder marginaliseren van de 200.000 christenen in Israël-Palestina te wachten? Zitten zij wat dat betreft in een eindfase? Israël als het Heilige Land voor evangelische christenen?

Westerse christendom

Tegenwerking, onteigening, onderdrukking, het is door een minderheid lang vol te houden als er een sterk religieus-cultureel bindmiddel is. Toch is de situatie vandaag naar het lijkt zorgelijker dan ooit. Naast het systematisch marginaliseren door de Israëlische overheid is het de houding van grote delen van het Westerse christendom dat christelijk Israël-Palestina de das om doet. Daarbij zijn drie componenten te onderscheiden: de (vooral) Amerikaanse evangelicals, de politieke opstelling van de Rooms-Katholieke Kerk en de krampachtige stroming binnen de Europese christelijke schuldcultuur na de Tweede Wereldoorlog.

Israëltheologie

De Amerikaanse evangelicalen vormen de ruggengraat van het hedendaagse evangelische christendom. Het ‘Palestijnse probleem’ past niet in hun Israëltheologie. Binnen de Amerikaanse politiek werden zij vanaf de jaren’70 geleidelijk de steeds luidruchtiger kern van wat de ‘zwijgende meerderheid’ werd genoemd. Momenteel zijn zij het best georganiseerde deel van de machtsbasis van Donald Trump die vooral op hen zijn Israëlpolitiek afstemt.

De Kerk en de macht

De Rooms-Katholieke Kerk bevindt zich in het Westen in een fase van neergang. In Azië, Afrika en de Latijns-Amerikaanse landen concurreert de Kerk met Amerikaans christendom van evangelische snit. Een anti-Israëlisch profiel is dan politiek niet handig. Ook heeft de Kerk in zijn verhouding tot de wereldlijke macht een lange pragmatische dan wel opportunistische traditie. Het bezoek, bijvoorbeeld, van paus Franciscus aan de Palestijnse gebieden en Israël in mei 2014 werd dan ook een teleurstelling voor de Palestijns-christelijke gemeenschap (rabbi Skorka die de paus begeleidde: “Total balance, this is what he is”).

Schuldig landschap

Vanaf de jaren ’60 in de vorige eeuw groeide de aandacht voor de joden vervolging in de Tweede Wereldoorlog. Dat varieerde van populaire Hollywoodfilms tot serieuze theologische beschouwingen en historische analyses. Er doet zich nu een verschuiving voor van het verwerken van het verleden naar waarschuwingen voor het gevaar van ‘modern’ antisemitisme. Het politieke element is daarbij veelal de presentatie van de joodse staat als verdedigingslinie tegen dat virus. Een analyse van de diepere oorzaken vereist een uitgebreidere behandeling. Maar ook hier: Palestijnen, inclusief christelijke Palestijnen passen slecht in dat verhaal. In Duitsland heeft deze ‘Vergangenheitsbewältigung’ vrij extreme vormen aangenomen. Een voorbeeld van deze verbinding en tegelijkertijd uitsluiting: evangelisch theoloog en emeritus-hoogleraar Friedrich Wilhelm Graf stelt voor (FAZ, 20-12-2019) een christelijke vrije dag in te wisselen voor een verplichte vrije dag op de datum van Yom Kippur, als symbool voor de strijd tegen het groeiende antisemitisme.

Israël-Palestina speelt een cruciale rol in het zichtbaar maken van de ‘grote verhalen’ van het christendom. Door de secularisering in onze moderne maatschappij, waar een dip in de rentestand als een crisis geldt, raakte dit cultuuraspect buiten beeld. Het zou triest zijn als de laatste christenen die leven met deze beeld geworden grote verhalen weggeduwd worden door Eindtijd toeristen.