Er gebeurt ogenschijnlijk niet veel in Syrië, al heerst er in en rond het noordwestelijke Idlib wellicht een stilte voor de storm. Alle aandacht van het Witte Huis gaat uit naar de straf die Iran moet krijgen voor een bombardement op Saoedische olie-installaties. Trump duwt een onwillig Saoedie-Arabië voor zich uit: “doe iets, jullie werden aangevallen, wij helpen je”. Israël had zojuist verkiezingen en moet nu een compromis sluiten tussen openlijk of onopvallend annexeren.
In jaren is het niet zo stil geweest rond Syrië. Het aantal bombardementen door Israël in Syrië sinds 2013 zal ergens tussen de 150 en 200 liggen. Het aantal Amerikaanse militairen daar moet inmiddels van 3.000 tot 1.000 zijn gereduceerd al wordt het op dit moment weer iets verhoogd. Goed moment om te inventariseren wat er in de luwte wel gebeurt en wie waarop voorsorteert.
Israël
Israëls hoofddoel is om Iraanse troepen weg te krijgen uit Syrië. Ook Hezbollah moet daar weg, met name uit het grensgebied bij de Golan Hoogvlakte. Het bezette deel van de hoogvlakte is dit jaar met instemming van Washington losgetrokken uit de staat Syrië. Militair maakt het geen verschil: de bombardementen zullen doorgaan.
Turkije
De regering Erdogan wil de Koerdische legermacht (YPG) vlak over de grens in Noord-Syrië weg hebben. En zij wil daardoor beter in staat zijn om de ruim drie miljoen Syrische vluchtelingen die nu in Turkije zitten weer terugsturen. Dat lukt niet omdat de VS de YPG steunen. Hoewel de YPG qua infrastructuur leunt op de Koerdische PKK die door de Amerikanen (en door de EU) als een terroristische organisatie worden beschouwd. Deze zaak lijkt nu tot een vrij fundamentele breuk tussen de VS en NAVO-lid Turkije te leiden.
VS
De Amerikanen willen de Koerden kennelijk blijven gebruiken als hefboom om in de regio invloed uit te oefenen zonder daar een hele legermacht voor te hoeven stationeren. De Koerden zitten namelijk in Turkije, Syrië, Irak en Iran en zij zitten op plekken van grote strategische waarde met het oog op de olievoorziening. Officieel zijn de VS in noordoost Syrië om de terroristen van ISIS te bestrijden. Merkwaardig, want die beheersen nog maar een marginaal gebiedje in Syrië en dat ligt zuidelijker. Puntje voor Europa: voor de NAVO kan dit Amerikaanse beleid dat Turkije ertoe brengt een strategische relatie met Rusland aan te gaan, desastreus uitpakken. Blijkbaar weegt dat in Washington minder zwaar dan in de pré-Trumpse wereld.
Rusland
De Russen willen hun militaire aanwezigheid afbouwen (te duur). Zij willen een stabiel regiem, met of zonder Assad, dat hun marinebasis aan de Middellandse Zee met rust laat. Simpelste oplossing: alle macht weer aan de kliek rond Assad. Toch streeft Moskou naar een ‘politiek proces’ dat een soort grondwet moet opleveren. Waarom? Omdat stabilisatie alleen komt als er enorme bedragen worden geïnvesteerd in Syrië. De Europese Unie heeft geld en heeft een ‘motief’: vluchtelingen. Het lijkt er recent op dat Turkije wel mee gaat met een ‘politiek proces’. Tegen heug en meug, omdat Assad in Turkije wordt gezien als een groot risico voor de soennitische meerderheid in Syrië. Op de achtergrond blijft de vraag: heeft Washington belang bij stabiliteit in Syrië?
Iran
Teheran wil de corridor via Irak en Syrië naar bondgenoot Hezbollah in Libanon openhouden om te voorkomen dat deze volksbeweging van sjiieten militair te kwetsbaar wordt ten opzichte van Israël. De Israëlische luchtmacht rukte overigens recent al op tot diep in Irak, de marine zat al in de Perzische Golf. De stap naar een aanval op Iran, in het kielzog van de VS of Saoedie-Arabië is niet groot. In de kosten-baten analyse die Israël maakt met het oog op zo’n aanval, spelen de op Israël gerichte raketten van Hezbollah volgens alle deskundigen een belangrijke rol. Hezbollah vormt dus een barrière tegen een aanval op Iran.
Europese Unie
Europa heeft een groot strategisch belang bij normalisering van de situatie in Syrië en het voorkomen van een aanval op Iran. De drie miljoen vluchtelingen in Turkije, anderhalf miljoen in Libanon en bijna een miljoen in Jordanië weten dat als de hel losbreekt, Europa op ‘loopafstand’ ligt. Washington en Tel Aviv liggen daar niet van wakker. De EU zal alleen op kousenvoeten de Amerikanen tegen de haren in strijken en Duitsland is ‘vanwege de geschiedenis’ allergisch voor kritiek uit Israël.
Conclusie
Als de Franse president Macron erin slaagt de relatie tussen de EU en Rusland te verbeteren dan opent zich een weg voor Europa om deel te nemen aan het ‘politieke proces’ in Syrië en het niet alleen te financieren maar ook mede vorm te geven. Voor de korte termijn is veel optimisme niet aan de orde. Als Israël en de diehards in de VS erin slagen om de aanval op Iran, waar John Bolton zo hard aan heeft gewerkt, door te drukken dan is die kans voor de langere termijn verkeken.
Citaat:
‘Engaging Assad, while repugnant, is better than words of sound and fury delivered that makes little difference.’ Bob Bowker, 19 september 2019
Aanbevolen boek:
Destroying a nation. The Civil War in Syria. Nicolaos van Dam, I.B. Tauris & Co. Ltd., juli 2017.