De VS en China varen frontaal op elkaar af. Heeft dat invloed op de relatie tussen Europa en Israël? Een nieuwe Koude Oorlog wordt voorspeld. Niet alleen in de Zuid-Chinese Zee maar wereldwijd voert Washington de druk op, ook in de richting van Europa: zorg ervoor dat de Europese politiek in de pas blijft lopen met die van ons, jullie oude bondgenoot! De Chinese druk is subtieler: wees verstandig, Europeanen, kies geen partij.
Brussel beweegt
Op ditzelfde moment is in Brussel, Berlijn en Parijs iets gaande dat erop wijst dat de relatie tussen Israël en Europa in beweging is. Geopolitiek is dat nog een detail, voor de Europese Unie is het een test voor zijn nog prille buitenlandpolitiek en wel in twee opzichten. 1 Welke beleidsruimte kan de Europese Unie, met de as Duitsland/Frankrijk als motor, zich veroorloven ten opzichte van Washington? 2 In hoeverre zien de VS en Israël kans om lidstaten binnen de Unie tegen elkaar uit te spelen? Dat laatste is al gaande en dat vertraagt de totstandkoming van een stevige Israëlpolitiek.
De grote storm: de Verenigde Staten versus China
Al meer dan tien jaar is het merendeel van de politieke analisten van mening dat de confrontatie tussen de VS en China in Washington prioriteit heeft boven bemoeienis met de dagelijkse problemen in het Midden-Oosten. Maar geen president kan zich veroorloven de bijzondere steun voor Israël in te trekken. Sterker nog: volgens velen wordt Israël door de ‘pivot to Asia’ (draai naar Azië) belangrijker voor de behartiging van de militaire belangen van de Amerikanen het Midden-Oosten. President Trump heeft ten aanzien van de joodse staat niet een strategische wending geforceerd. Hij heeft eerder de sluier weggetrokken die de bestaande, onvoorwaardelijke steun voor Israël enigszins verhulde. Hij deed dat om enkele tientallen miljoenen conservatieve christenen een shocktherapie te geven: alleen bij mij en de Republikeinse Partij is Israël veilig.
Dat een nieuwe generatie leiders bij de Democraten tegen de zin van het partij establishment de discussie over Israël aanjaagt zal niet op korte termijn tot een andere strategie leiden. Ook met Joe Biden als president zal Europa onder druk blijven staan om Israël op hoofdlijnen te steunen.
Trekken aan Europa
Vanuit de denktanks en de media wordt de Europese leiders steeds vaker geadviseerd om een middenweg te kiezen tussen Amerika en China. Dat zal lastig worden omdat Europa met allerlei koorden gebonden is aan de VS. De afhankelijkheid in militair opzicht, de macht van de dollar en de chantagemacht die de VS ten opzichte van Europese bedrijven hebben (zie het conflict over de levering van Russisch gas, waarbij Republikeinen en Democraten in de VS één lijn aanhouden). Intussen trekt China Europa naar zich toe met nieuwe ‘zijderoutes’ en het opkopen van Europese infrastructuur, om te beginnen in zwakke lidstaten als Griekenland en Portugal. Europa zal waarschijnlijk een middenweg proberen aan te houden, om economisch te overleven.
Europa 1980-2020: achter de brede rug van de VS
Veertig jaar geleden deed de Europese Gemeenschap een poging tot het formuleren van buitenlands beleid ten aanzien van het Midden-Oosten. In de Verklaring van Venetië (1980) werden voorstellen gedaan om Israël en de Palestijnen nader tot elkaar te brengen. Vrijwel tegelijkertijd verloor Jimmy Carter, een man van het compromis, de verkiezingen in de VS. Het joodse deel van de Amerikaanse Israëllobby en de christelijke evangelicals sloegen de handen ineen. Daarmee werd de bodem onder het Europese initiatief weggeslagen en kwam ‘Venetië’ in de lucht te hangen. Sindsdien is Europa vooral met zichzelf bezig: de Europese integratie is een historisch megaproces. Inmiddels is dat proces zover voortgeschreden dat een gemeenschappelijke buitenlandpolitiek in de maak is. Niet uit idealisme maar omdat Europese belangen op het spel staan in Rusland, Oekraïne, Turkije, Syrië, Israël en Noord-Afrika.
Israël wordt een probleem
Voor het prille buitenlandbeleid van de EU vormt Israël een risico. Enerzijds door de meedogenloze bejegening van de zeven miljoen Palestijnen die binnen Israëls (niet erkende) grenzen wonen en die op zeer gespannen voet staat met de internationale rechtsorde (basis van EU-buitenlandbeleid). Ook door militaire interventies in de omringende landen (Libanon, Syrië, Iran) en Israëls politiek ten aanzien van de miljoenen verjaagde Palestijnen die vlak over die grenzen leven in straatarme landen als Libanon, Syrië en Jordanië. Israël draagt bij aan de oplopende spanning in het Middellandse Zeegebied en aan het militaire avonturisme van Saoedie-Arabië en de VAR (Verenigde Arabische Republieken). Op dit moment dwingen de serieuze annexatieplannen in de Westelijke Jordaanoever de Europese buitenlandpolitiek versneld uit het embryonale stadium. Tegen wil en dank: onmin met Israël betekent één-op-één onmin met Washington. Een beroerde start voor Europa als economische reus op politiek lemen voeten.
Er zit niets anders op
Als Europa economisch wil overleven moet het dus schipperen tussen de VS en China. “Soevereiniteit ten opzichte van de VS” (Macron) kan slechts geleidelijk worden gerealiseerd. Binnen een dergelijk geopolitiek kader zal Europa moeten werken aan zijn strategische belang: Israël als aanjager van spanningen zoveel mogelijk neutraliseren en dus fundamenteel weerstand bieden aan een desastreuze annexatiepolitiek. Een extra probleem wordt nu dat de zogenaamde twee statenoplossing – één voor joden en één voor Palestijnen – door de kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever praktisch een gepasseerd station is.
Voor een herstel van het vertrouwde trans-Atlantische bondgenootschap vestigen sommige Europeanen hun hoop op een overwinning van Joe Biden. Maar het gaat hier om veel meer dan de interne strijd tussen twee politieke rivalen. Wat we zien is een geopolitieke platentektoniek. Ook de Democraten houden het uiteendrijven van de twee continenten niet tegen.
J.W. Schnerr, 22 juli 2020
Foto: Een leider die de golven tot rust brengt, zoals in Markus 4:1-41: Christus in de storm op het meer van Galilea (Rembrandt)