Het leven biedt geregeld verrassingen en zelden echte omwentelingen. Vreemd genoeg verbergt zich achter een kleinschalige verrassing soms het begin van een omwenteling. En wat zich voordoet als iets groots zou een uitschieter kunnen blijken, bovenop een ontwikkeling die al gaande was.
Heertje en Bromet en de realiteit
De uitzendingen van de VPRO op zondag avond om 20.30 uur met het duo Raoul Heertje en Frans Bromet zijn bijzonder. De reeks gaat over ‘het Israëlisch-Palestijns conflict’. Men reist vooral door het joodse deel van het land, gaat op de koffie bij een gepensioneerde hoge inlichtingenbaas, slaat oude kameraden uit de kibboets van dertig jaar geleden op de schouder en stelt dan een vlijmscherpe vraag die de stemming soms zichtbaar bederft. Het waar-er-twee-vechten-hebben-er-twee-pijn gehalte is een enkele keer nog vrij hoog. De realiteit van een bezetting is dan even op de achtergrond. Toch zit je als mediaconsument in een westers land als Nederland verbaasd te kijken naar de bijna achteloos in beeld gebrachte etnische scheiding tussen joden en Palestijnen. En de zo te zien niet gespeelde verbijstering van met name Heertje daarover. Het is niet omdat je na de eindeloze rij van nieuwsberichten die de laatste twintig jaar op je af kwamen plotseling iets nieuws hoort of ziet. De verwondering komt voort uit het plotseling herwonnen inzicht dat televisie tussen het bijna dagelijkse ‘nieuws’ over Israël door, tegen de achtergrond van het Midden-Oostentheater in Washington, ook kan dienen om een glimp van de werkelijkheid te laten zien. Het is een reële wereld vlak naast Europa waar deze twee oudere jongeren met een, ik neem toch aan, deels gespeelde nonchalance en naïveteit doorheen banjeren. Is het duo Heertje&Bromet misschien juist omdat zij joods zijn – Bromet maar 47 komma zoveel procent begreep de kijker, maar toch – als een stel kanaries in de mijnschacht? Breekt er een tijd aan (het voelt aan als een omwenteling) waarin over Israël en zijn joodse karakter en zijn relatie met de diaspora joden, over de bezetting en over waar het op den duur heen moet met dat systeem, nuchter en op basis van feiten gesproken en geschreven kan worden?
Trump, surfer op een golf
Het presidentschap van Trump staat voor grote dingen, ‘megagroot’. America first, alles is nieuw en spectaculair. Behalve als je een eeuw terugspoelt. Dan wordt de golfbeweging zichtbaar van Amerikaans isolationisme naar Amerikaans interventionisme, het ingrijpen in oorlogen en andere ontwikkelingen in tientallen landen. Het is eerder vertoond. Weer terugspoelend naar het heden besef je dat de geschiedenis zich toch niet helemaal herhaalt: de vorige golfbewegingen werden gedragen door een zeer lange termijn golf, onafhankelijk van individuele presidenten. Namelijk de gestage opkomst vanaf eind negentiende eeuw tot eind vorige eeuw, van de Verenigde Staten als uiteindelijk enige supermacht. De huidige isolationistische tendens – gekenmerkt door het zich losrukken uit de knellende banden van verdragen, bondgenootschappen en internationaal recht – speelt zich af tegen de achtergrond van een gestaag machtsverlies van die enige supermacht. Het gebied Israël/Palestina is door een bizarre samenloop van omstandigheden op het kruispunt van historische breuklijnen komen te liggen. Het surrealistische theater-Trump schuift zich tussen de nieuwsconsument en de tragische werkelijkheid. Dat geldt zeker voor Israël/Palestina dat inmiddels grotendeels Amerikaanse binnenlandse politiek is geworden.
Vreemde stilte
De jongensachtige uitstraling van Heertje & Bromet, een soort ‘Fokke en Sukke op het politieke wereldtoneel’ zou je ook kunnen plaatsen tegen de achtergrond van de internationale reacties op de ‘deal van de eeuw’. Dan wordt een heel minimalistisch decor zichtbaar. De Arabische landen, Europa en zelfs Rusland reageerden opvallend terughoudend, hier en daar “zag men wel aangrijpingspunten voor verdere onderhandelingen”. Pas met enige vertraging kwamen er negatieve geluiden van de Arabische Liga en uit Moskou. Borrell, de buitenlandman van de EU kwam nog trager uit de startblokken, maar ook hij weigerde dit gerecht beleefd.
Als Israël in het centrum van de macht – Washington – een strijdpunt wordt en zelfs Europa weigert beleefd de door één van de strijdende partijen aldaar opgedrongen ‘oplossing’, dan ontstaat er wat meer ruimte voor discussie.