Betoger in Syrie waarschuwt tegen sektarische strijd. (Bron: Mideast Posts)
dubbelcolumn, deel I
Er was iets vreemds met de berichtgeving over de opstand in Syrië. Die bleef de afgelopen twee jaar op belangrijke punten een beetje vaag. De termen die voorbij kwamen zagen er uit als het frame van een iets te oude fiets. “Het Westen” eiste dit of dat. De VS wilden “dat het doden stopt”. Parijs dacht na over “hardere actie” maar wachtte nog even af. Westerwelle wilde “toegang tot de gewonden”. Intussen “stookte Iran” op de achtergrond. Hoofdredacties vroegen zich af: “wanneer worden Moskou en Peking nu eens constructief”? Hieronder wordt in gegaan op de politieke en religieuze aspecten en een enkel economische aspect van de strijd in Syrië. Maar er is ook een heel specifiek economisch aspect, dat tot nu toe weinig aandacht krijgt: gastransport richting Europa. Het tweede deel van deze dubbelcolumn gaat daarop in.
Er waren ook eilanden van stilte. Libanon hield zich muisstil. Logisch, men is daar bang voor nieuwe strijd tussen vijandelijke milities. Uit Israël klonk naar buiten toe een oorverdovende stilte (zij het niet voor 100 %). Dat is wat lastiger te verklaren. Tussen Syrië en Israël bestaat al veertig jaar een gewapende vrede. Het regiem van zoon Assad (en dat van zijn vader) hebben de feitelijke annexatie en de etnische zuivering van de Hoogvlakte van Golan indertijd grotendeels in stilte laten passeren. De Golan was in 1967 door Israël op Syrië veroverd. Maar op een ander punt heeft het regiem niet gehoorzaamd aan de Israëlische en Amerikaanse wensen: Syrië werkte actief mee aan de bewapening van Hezbollah in Libanon. Zonder Hezbollah zou Zuid-Libanon tot aan de Litanirivier waarschijnlijk al lang een semi-autonoom vazalstaatje van Israël zijn geworden.
De strategische wens van Israël in het kader van de Syrische onrust is dus zonder twijfel dat deze episode zal leiden tot het afsnijden van Hezbollah van wapenleveranties door Syrië respectievelijk (via Syrië) door Iran. Zonder dat resultaat, zo schreef Efraim Halevy (oud-directeur van de Mossad) in de New York Times zou het verwijderen van Assad geen enkel nut hebben. Dus ook niet voor de VS, die hun politiek daar in belangrijke mate door Israël’s belangen laten bepalen. Betekent dit dat de VS hun wil gaan doordrukken en het regiem Assad verwijderen plus Hezbollah droogleggen? Hebben de VS daarvoor nog voldoende macht in het Midden-Oosten? Nee, die macht is minder dan in de begintijd van de oorlogen in Irak en Afghanistan. Uit die langzaam afnemende invloed van de VS ontstaat een machtsvacuum. Dat vacuum begint zich te vullen met andere partijen die een belang hebben bij de toekomst van Syrië.
Turkije heeft groot belang bij rust in Syrië, bij liberalisering van de Syrische economie en economische integratie met de Turkse economie. Al een aantal jaren wilde Turkije een vrijhandelszone tussen de twee landen en daar Jordanië bij betrekken. Het westen van Turkije was economisch al eerder ontwikkeld en traditioneel op Europa gericht. In tien jaar tijd is de modernisering ook in het binnenland doorgedrongen. Dat binnenland, de Anatolische hoogvlakte kijkt voor handel en economie naar Irak, Syrië, enzovoort. Zie de recente onlusten: de provincie wint het van de steden in het westen. Turkije heeft belang bij het opbreken van de monopolies van een aantal schatrijke families rond de kliek van Assad. Het is zeer de vraag of Israël belang heeft bij zo’n economische modernisering aan zijn grenzen. Het staat al 65 jaar met zijn rug naar de buren, ook economisch. Turkije heeft geen belang bij het uiteenvallen van Syrië met in het noorden een soort klein-Koerdistan. Israël daarentegen vaart wel bij etnische fragmentatie.
Saoedie-Arabië en het emiraat Qatar bemoeien zich actief met de kwestie-Syrië. Saoedie-Arabië beschouwt zich als de hoeder van de zuivere islam. Dat is niet de islam van de Syrische machthebbers maar de soennitische islam en daarvan de meest conservatieve stroming: het Wahabisme. De vijandigheid tegen shiiten en andere ketters zit ingebakken in de machtsstructuur van het land: de Saoeds (de “prinsen”) en de aartsconservatieve geestelijken. Saoedie-Arabië zal niet de stedelijke soennitische middenklasse in Syrië aan de macht willen hebben. Die steunen een seculiere staat Syrië: staat en godsdienst apart. Het geld en de wapens gaan naar salafisten, een stroming die niet bevorderlijk is voor welke vorm van democratie ook. Maar toch zullen de Saoedi’s voor het compromis kiezen als zij ervan overtuigd raken dat Assad nog lang niet weg is. Volgens sommige ingewijden is dat bij een deel van de “prinsenelite” al enige maanden het geval. Bij de Qatarese prinsen niet: die blijven al Qaida-achtige benden steunen.
Rusland is het derde land dat ineens duidelijk zichtbaar is op het Syrische toneel. Het was er overigens al vanaf de eerste helft van de jaren ’70. Het heeft er militaire faciliteiten en het verdient aan wapenleveranties. Ook Rusland wordt niet voortgestuwd door idealisme maar door de wens weer een speler te worden in het Midden-Oosten. Er is contact op het hoogste niveau tussen Rusland en Israël. Wat zouden daar de onderwerpen kunnen zijn? Geen Russische wapenleveranties aan het toekomstige Syrië die de technologische superioriteit van de Israëlische luchtmacht, de “qualitative edge” teniet doen? Russische deelname aan de VN-missie op de Golan?
Wat in de media wordt aangeduid met “de Syrische oppositie” is een waaier van organisaties en personen die elk met één of meer van deze buitenlandse actoren contacten hebben en de belangen van hun sponsors mede in het achterhoofd hebben. Europa, dat wil in dit geval zeggen Frankrijk, Duitsland en Engeland, zal zich voegen naar de VS en Israël en zal Saoedie-Arabië niet voor het hoofd stoten. Zionisme en salafisme, dat is de maaltijd die Europeanen in het Midden-Oosten wordt voorgezet. Wij eten het op en betalen straks voor de kosten.
Een prognose omtrent de uitkomst is moeilijk te maken. Het zou mij niet verbazen als er achter de schermen aan een compromis wordt gewerkt dat voor elk wat wils inhoudt:
- Assad blijft tot de verkiezingen van 2014. Rusland behoudt zijn marinebasis. Israël houdt rust aan de Golanflank, zodat een volgende aanval op Zuid-Libanon (weer) zonder Syrische interventie kan plaatsvinden.
- Er komt een overgangsregering waarin ook salafisten zitten. Die gaan morrelen aan het seculiere karakter van de Syrische republiek.
- Syrië knijpt de wapenstroom naar de shiitische Hezbollah een beetje af en neemt wat afstand van Iran.
- En Turkije? Turkije heeft gewed op een snelle val van Assad. Turkije wordt een van de verliezers van dit conflict.
- En Europa? Europa zal grote bedragen betalen voor humanitaire en economische hulp in Syrië.
- En Libanon? In Libanon zal (terwijl in het Westen iedereen zich alweer met andere problemen bezig houdt) de spanning langzaam toenemen rond de vraag wanneer Israël Zuid-Libanon weer zal “schoonvegen” van shiitische bevolking. Als het lukt om de Europese Unie Hezbollah tot terroristische organisatie te laten verklaren, dan zal dat niet heel lang meer duren.
Wat is het alternatief voor zo’n politieke koehandel? Dat is een scenario dat door een deel van het Amerikaanse Congres wordt voorgestaan:
- Na de recente successen van Assads leger en Hezbollah moeten de VS militair inspringen. De as Syrië – Iran – Hezbollah is de laatste maanden eerder sterker dan zwakker geworden. De “bewijzen” van gebruik van gifgas vormen de legitimatie naar het Amerikaanse publiek voor militair ingrijpen.
- Er komt een no-fly zone in Syrië; eventuele Syrische vliegtuigen worden daar neergeschoten. Officiële reden is humanitaire hulp. Werkelijke reden is het creëren van het begin van escalatie met als einddoel het uitschakelen van de Syrische luchtmacht en het verjagen van Assad.
- Met steun van de verliezers van het bovenbeschreven politieke scenario – Saoedie-Arabië en Turkije – wordt een overgangsregering neergezet.
En dan? Rust? Er zijn Syrië-kenners die dit scenario zien als de weg naar langdurige ellende. Daar gaan wij later op in, met de blik vooral op de driehoek Israël – Syrië – Libanon. Maar eerst in het tweede deel van deze dubbelcolumn zoals hierboven gezegd, een ogenschijnlijk ver verwijderd thema: het gas uit Qatar en Iran.
Bronnen:
Jaffadok; blog Joshua Landis; mato’s blog; Merip; Ramzy Baroud (Mideast Posts)
zie voor een goede beschrijving van wat “de Syrische oppositie” heet: Het gaat nog wel even duren voor Syrië is bevrijd, maar interventie is niet de oplossing. Blog Abu Pessoptimist, van 14-03-201