De Joodse identiteit en Israël

Door: Jan Schnerr - Geplaatst op: 5 mei 2021

Is J Street bezig een interessante organisatie te worden? In 2007 opgericht als tegenhanger van de machtige Amerikaans-joodse lobbygroep AIPAC, heeft de organisatie kans gezien een imago in stand te houden van luis in de pels binnen de pro-Israëllobby. Dat is knap want de kern van de visie van J Street op Israël-Palestina is traditioneel saai: de ‘tweestaten oplossing’. Toch, juist op dat punt rommelt het momenteel binnen J Street. Doet het ertoe? Ik denk het wel. Zolang de EU zich klein maakt in deze kwestie is de discussie binnen Joods Amerika beslissend voor de toekomst van de veertien miljoen Joden en Palestijnen in (groot-)Israël.

Joden in de VS
Het lijkt mij dat er drie ontwikkelingen zijn binnen de Amerikaanse Joodse gemeenschap die op lange termijn bepalend zijn in de ‘Israëlisch-Palestijnse kwestie’. 1. Demografisch gezien heeft het orthodoxe en ultra-orthodoxe bevolkingssegment de toekomst (zie hier onder Diaspora). 2. Aan de andere kant van het spectrum voltrekken zich op grote schaal gemengde huwelijken, wat leidt tot assimilatie en slijtage van de band met het jodendom in het algemeen en Israël in het bijzonder. 3. J Street vertegenwoordigt de middengroep en daar vooral de jongere generaties. In deze sterk geseculariseerde groep – belangrijk voor de brug naar mainstream America – overheerst zorg over de radicalisering van Joods Israël.

Recent hield J Street zijn jaarlijkse congres. Voor het eerst kreeg de discussie over de vraag of de tweestaten oplossing wel de toekomst moest zijn, bij voorbaat ruimte in het programma. Het bestuur bracht het voorzichtig: eigenlijk was het een discussie over het ‘confederatie’-model en dat zou je ook kunnen zien als een uitwerking van het tweestaten idee. Kortom, J Street zit in een spagaat.

Joodse identiteit
De politieke ontwikkeling in Israël sinds het mislukken van de Oslo Akkoorden (rond 2000) maken het voor niet-religieuze Joden, in elk geval voor niet-orthodoxen, moeilijker om hun Joodse identiteit mede te baseren op loyaliteit aan de Joodse staat en de noodzakelijkheid van zo’n staat voor het overleven van de Joodse cultuur. Laten wij ervan uitgaan dat er ‘Joodse waarden’ zijn buiten het religieuze domein. Dan lijkt het idee van een Palestijnse staat naast de Joodse, door sommigen al als een gekunsteld construct beschouwd, zo’n beetje de laatste mogelijkheid om de bestaande Joodse staat in te passen in een Joods seculier moreel universum. Nogmaals, het gaat hier niet om het judaïsme (de godsdienst) maar om het seculiere Jodendom. Wat blijft dan als joodse identiteit? Met het vervagen van concrete herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog, blijven ongetwijfeld dierbare herinneringen aan het eigen familieleven en -tradities. Die zijn belangrijk, maar voor een organisatie als J Street niet voldoende.

Afgeschreven
Voor Israël overigens ook niet. Leidende figuren onder wie Netanyahoe hebben de Amerikaanse Joden ‘links’ van de orthodoxen al afgeschreven (als zij überhaupt nog als Joden worden beschouwd). Veel affiniteit met deze progressieve Joden is er ook niet bij het aanzienlijke aantal Israëliërs dat zich beschouwd als ‘niet-religieus Joods’. Zij leven in een wereld waarin de nationale mythe van de Joodse staat in sterke mate is gebaseerd op religieuze concepten: er is geen God maar hij heeft het Land wel aan de Joden gegeven. De Jerusalem Post schreef vorige week weliswaar, ‘that the lack of attention in Israel to the J Street conference indicates short-sightedness‘ maar dat geeft niet de hoofdstroom van de discussie weer. Wordt godsdienst ook de kern van de Joodse steun vanuit de diaspora voor Israël? Daar ziet het naar uit, ook als je kijkt naar de demografische ontwikkeling binnen de Joodse gemeenschap in de VS.

Opinion leader Peter Beinart publiceerde in juli vorig jaar in de New York Times een artikel onder de kop, ‘I no longer believe in a Jewish State’. J Street’s voorzitter Jeremy Ben-Ami heeft een meer politieke rol dan Beinart. Ben-Ami was positief over de discussie binnen zijn liberale organisatie over een Joods-Palestijnse confederatie: ‘We want to create an environment in which it is an acceptable part of the dialogue, so that the concept begins to be in the mainstream conversation about what a two-state resolution to this conflict looks like, (…). It doesn’t have to be a hard separation; it can actually be more of a confederated model.’

In de strijd die zich in de VS afspeelt rond de Joodse staat heeft de orthodoxie waarschijnlijk toch betere papieren dan het liberale Jodendom. In ieder geval tot het schip definitief strandt.