“Het westen moet Poetin stoppen!” “Het westen staat voor vrijheid en democratie.” “Europa en Amerika moeten pal staan voor de regering en volk van de Oekraïne!” “Geeft Obama wel krachtig genoeg leiding aan het westen?” “Denkt Europa niet stiekem aan de economie in plaats van samen met Washington op te trekken?”
Met de crisis op de Krim lijkt een opleving gaande van “het westen” in de media.
Nuland met de drie kanshebbers voor het premierschap van de Oekraïne. Zij koos voor Yatsenyuk (li.): “Yat is the man”
Tientallen jaren behoorden wij tot “het Westen”, samen met alle landen die zich rond de VS schaarden in de strijd tegen het communisme. Dat was schematisch denken. Het gaf duidelijkheid, ook al was het schijnduidelijkheid. Met de ineenstorting van de Sowjet-Unie in 1990 kwam er geleidelijk de klad in de term “het Westen”. In hoeverre bestaan er eigenlijk nu, anno 2014 gemeenschappelijke “westerse belangen”? Hebben Europa en de Verenigde Staten een gelijk belang in de actuele Russisch-Oekraïnse kwestie? Of ten aanzien van de eeuwigdurende vredesbesprekingen in Israël?
Sommige commentatoren wijzen bestraffend op de bezuinigingen op militaire uitgaven door Europese landen in de afgelopen jaren. Die bezuinigingen zouden er dan nu de oorzaak van zijn dat Europa maar zo’n slap vuistje naar “Poetin” kan maken. In plaats van flink te zijn zoals de VS die meteen op artikel 5 van het Navo-verdrag wijzen (“als één van ons wordt aangevallen dan is dat een aanval op alle Navo-landen”).
Vóór wij ons gaan blindstaren op het militaire aspect van de Oekraïnecrisis en vóór wij Europa en de VS als een belangengemeenschap beschouwen: de eerste vraag is toch een andere. Namelijk, hebben Europa en de VS nog wel zoveel gezamenlijke belangen? Die vraag dringt zich nu plotseling op in verband met de Krim en het oosten van de Oekraïne. Maar de vraag sluimert al langer rond het Israëlisch-Palestijns conflict. Daarom wordt hij in deze column op Jaffadok gesteld.
Zowel de Oekraïne als Israël/Palestina liggen dicht bij Europa. Maar beide liggen letterlijk en figuurlijk een oceaan verwijderd van Washington. Ook cultureel en qua recente geschiedenis hebben deze landen veel meer banden (zowel positieve als negatieve) met Europa dan met de Verenigde Staten. De economische vervlechting van Rusland met de EU is al enorm veel groter dan met de VS en groeit verder. Ook de Israëlische economie is veel afhankelijker van de EU dan van de VS. Sancties tegen Rusland raken de VS vrijwel niet. Voorzover er sprake is van een gevoelde militaire dreiging door Rusland, dan is die begrijpelijk voor bepaalde delen van de Europese Unie, zoals Polen en de Baltische landen. Voor de VS is die dreiging in elk geval nul.
Er zijn ook andere raakvlakken tussen Israël en het eventuele probleem van blijvende spanningen tussen Europa en Rusland. Als de samenwerking op energiegebied tussen Europa en Rusland zou stagneren (enkele zorgeloze columnisten pleiten daarvoor) dan komt daarvoor in de plaats een toenemende afhankelijkheid van Europa van ofwel de VS (schaliegas) ofwel Israël en waarschijnlijk allebei. Het Israëlische gas zal uit omstreden locaties komen, gelegen onder de Middellandse Zee en onder de Golan Hoogvlakte. Een alternatieve energieleverancier zou onder meer Iran kunnen zijn. Maar de vraag of Europa daarmee zaken “mag” doen wordt vooralsnog bepaald in Washington en Jeruzalem.
Amerikaanse politici en denktanks die pleiten voor een gezamenlijk Amerikaans-Europees optrekken tegen Rusland noemen één groot, gemeenschappelijk belang, het militaire. Europa en de VS hebben in die visie namelijk gemeenschappelijke vijanden: het terrorisme, Arabische regiems die “ons” willen chanteren met de transportroutes (Syrië bijvoorbeeld), Iran dat “binnenkort” raketten heeft die Europese hoofdsteden kunnen bereiken. En dan nu nog een vijand, het nieuwe Rusland. Over dat gezamenlijke militaire belang twee kanttekeningen. 1) De omsingeling van Rusland. 2) Het militariseren van belangentegenstellingen.
1. Wanneer men probeert de wereld vanuit locatie Moskau te bekijken dan ziet men een ring van Amerikaanse militaire activiteiten of dreigingen, al dan niet in Navo-verband: Pakistan, Afghanistan, Iran (potentieel doelwit van de VS en Israël), Irak, Turkije (Navo), Oost-Europa (idem), de Baltische landen (idem). In 2008 heeft de Navo op aandringen van de VS het lidmaatschap beloofd aan de Oekraïne. Alleen Duitsland had de moed, niet om het tegen te houden maar om de termijn in het midden te laten. Een Europees belang was er niet mee gemoeid. Daarnaast is er nog het anti-raketschild dat de VS in een halve cirkel rond Rusland willen installeren, met medewerking van Israël en Saoedie-Arabië. Het Europese belang is nooit overtuigend uitgelegd.
2. De grootste militaire macht ter wereld heeft er belang bij om conflicten snel een militaire dimensie te geven. Dat is het speelveld waar de VS op de korte termijn altijd spelverdeler zijn: Panama, Servië, Afghanistan, Irak. Duurzame verbeteringen levert dat niet op. Misschien op de Balkan, maar dat is een door Europa geleid langdurig proces. De nieuwe machthebbers in de Oekraïne (onder wie zeer dubieuze figuren) pakten onmiddellijk het vliegtuig naar Washington met de vraag om wapenleveranties. Is dat een Europees belang? Als de EU (wat ik hoop) de Oekraïne onder de arm gaat nemen dan wordt dat een langdurig en kostbaar proces. Een soort Balkan-plus. Sommige Amerikaanse leiders mikken op wat anders. Zoals Victoria Nuland: “fuck the EU”.
Binnenkort gaat (volgens niet de domste commentatoren) het Israëlisch-Palestijns vredesoverleg ter ziele. Met een harde klap of als een nachtkaars. Uit onderzoek blijkt dat de generatie Palestijnen tot veertig jaar niet meer gelooft in een Palestijnse staat. Zij vragen zich af waarom zij geen burgerrechten krijgen in de feitelijk bestaande staat die ligt tussen de Middellandse Zee en de rivier de Jordaan. De zoon van de Palestijnse premier Abbas is zo iemand. Als die opvatting gemeengoed wordt onder de Palestijnen dan kan de Europese politiek niet meer heen om de essentie van het conflict: een “joodse staat” of democratie en mensenrechten. De VS zullen naar alle waarschijnlijkheid kiezen voor het eerste. Waar schuilt dan het gemeenschappelijke westerse belang?
Laatste nieuws:
- President Obama heeft een decreet uitgevaardigd dat het mogelijk maakt de olie- en gasexport van Rusland te treffen. (Jungewelt.de)
- Volgens een bericht in The Guardian houden de VS en Oekraïne in juli gezamenlijke militaire oefeningen.